O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

O‘n beshinchi simfoniya
.
O‘n beshinchi simfoniya (1971) D. Shostakovichning 
kechki simfonizmining fojeali dunyosiga yangi xususiyatlarni olib kiradi. Uch 
qismdan tashkil topgan simfoniya orkestr tarkibining yechimiga ko‘ra sof ixcham, 
juda shaffofdir. U Birinchi va To‘qqizinchi simfoniyalari bilan bog‘lanib ketadi. 
Ammo uning psixologik mazmuni boshqachadir. 
Kompozitor metaforik ma’noga ega bo‘lgan assotsiatsiyalar yordamida 
konsepsiyani shakllantiradi. Ular o‘ziga xos tarzda hayajonli va ma’nodor muhit 
yaratishga imkon beradi. D. Shostakovichning eski kompozitsiyalari tomonidan 
ma’lum bo‘lgan intonatsiyalari, rivojlanish usullari, “yangi texnikalar”ning “belgi” 
elementlari tanish dunyodan shartli dunyoga o‘tkazilgandek tuyuladi. Bu yerda 
hamma narsa – o‘yin, so‘ng – o‘limdir. 
O‘limning ramziy ma’nosi turli xil variantlarda mavjud: mavzuni bir xilda 
amalga oshirishda – “Vilgelm Tell” G. Rossinidan olingan iqtibosda (ataylab 
sababsiz ravishda mavzuni aniq, mexanik, ko‘chirish uni holbuki jonsiz qilib 
qo‘yadi); abadiy romantik savol mazmuni mavjud Vagnerning “Nibelunglar uzugi” 
dan olingan taqdir mavzusida; D. Shostakovichning avvalgi simfoniyalarini (ikkinchi 
qism) eslatuvchi motamli musiqasida, taqdir haqidagi mavzusida – “Istilo” – 
passakalya mavzusida ifoda eitilgan. 
Umuman olganda, O‘n beshinchi simfoniyada intellektual zamonaviy nasrga 
o‘xshash assotsiativ aloqalarga asoslangan metaforik tasvirlar tizimi yaratiladi.
D. Shostakovichning ijodi bilan yillar davomida shug‘ullangan musiqashunos
T. G‘ofurbekov O‘n beshinchi simfoniya haqida quyidagicha fikr bildiradi: 
“Kompozitor 1970-yilda jo‘shqin, hayotbaxsh eng so‘nggi – O‘n beshinchi 
simfoniyasini yaratib, o‘z simfonik yilnomasiga nuqta qo‘ydi. Shunday qilib, faqat 
simfoniya janrining o‘zidagina kompozitor poyonsiz voqealarni o‘z ichiga olgan 
asrband epopeya yaratishga muyassar bo‘ldi. Uning shogirdlari orasida ham, avval 

---

71 
aytganimizlar qatori Qora Qorayev, Georgiy Sviridov, German Galinin, Javdat 
Hojiyev singari ayni simfonik musiqaning yirik namoyondalari qardosh respublikalar 
musiqa madaniyatining taniqli arboblari mavjuddir. O‘zbekiston xalq artisti, 
kompozitor Manas Leviyev ham D. D. Shostakovichda tahsil ko‘rgan ijodkorlardan 
biri. Shuningdek, Aleksey Kozlovskiy, Mutavakkil Burhonov, Ikrom Akbarov, D. D. 
Shostakovichning ijodiy xatlaridan bahramand bo‘lishgan”. (280.158) 
D. Shostakovichning kamer-instrumental janrlarida, har bir kvartetida aks 
ettirilgan hayot va o‘lim, ma’naviy qadriyatlar, san’at haqidagi o‘y-fikrlar o‘ziga xos 
tus olgan edi.
Shaklga va o‘tkinchi qonuniyatlarga bo‘lgan yangi munosabat umumiy bo‘lgan 
edi. Kompozitor uchun yangi vaqtinchalik harakat, uning bir qator kechki uslubini 
umumlashtirgan bo‘lsa, O‘n beshinchi simfoniyada keskin tus qabul qiladi. 
D.Shostakovichning O‘n beshinchi simfoniyasining boshqa asarlari bilan 
bog‘liqligi haqida esdaliklari mavjud: “O‘n beshinchi kvartetda Birinchi kontsert va 
skripka sonatasi bilan o‘xshashlik mavjud. Bu tasodifmi yoki rivojlanish natijasimi 
men bilmayman va tushuntira olmayman. Asar yozilgandan so‘ng juda ko‘p ijodiy 
holatlar yuzaga keladi. Masalan, O‘ninchi kvartet bilan O‘n birinchi va O‘n beshinchi 
kvartetlar orasida juda ko‘p o‘xshashliklar bor. Bu o‘xshashliklar mavzularga ham 
usullarga ham tegishlidir...” (257, 105
) .