O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti “Kimyo-texnologiya”

Mahsulotning gigrosko’ikligi va uning neytrallanishi.
Yuqori erkin 
kislotalilikka (5% dan yuqori P
2
O
5
) ega bo‘lgan superfosfat 20
O
C haroratda 

---

25 
havoning nisbiy namligi 70-100% bo‘lganda atmosfera namligini yutadi. Buni 
superfosfat suyuq fazasining to‘yingan bug‘ bosimi (1,33-1,81 kPa) xuddi shu 
haroratdagi suvning to‘yingan bug‘ bosimi (1,63-2,33 k‘a) dan kichik ekanligi 
bilan izohlanadi. Yutilgan namlik ma‘lum miqdordagi monokalsiyfosfatni eritadi, 
uning dikalsiyfosfat va fosfat kislotaga parchalanishiga olib keladi. Ajralgan 
qo‘shimcha 
miqdordagi 
erkin 
fosfat 
kislotasi 
superfosfatni 
yanada 
gigrosko‘ikligini oshiradi. 
Bunday superfosfat yomon fizik xossaga ega bo‘ladi – yo‘ishqoq bo‘lib 
qoladi, tushirish va yuklash moslamalariga yo‘ishib qolishi natijasida qiyinchiliklar 
tug‘diradi. Bundan tashqari mexanizmlarning korroziyasini tezlashtiradi. Shuning 
uchun yetiltirilgan superfosfat fosfat kislotada oson parchalanuvchi neytrallovchi 
qo‘shimchalar bilan neytrallanadi. Odatda neytrallanish jarayoni donadorlash bilan 
bir vaqtda amalga oshiriladi. Neytrallovchi qo‘shimcha sifatida oson 
parchalanadigan mayda fraktsiyali fosforit uni, suyak kukuni, ohak, bo‘r, ohaktosh, 
ftorsizlantirilgan fosfatlar va boshqalar ishlatiladi. Tarkibida fosfor tutgan 
neytrallovchi qo‘shimchalar mahsulotni boyitadi. Fosforitning qo‘llanilishi 
natijasida erkin P
2
O
5
ning 1% ga kamayishi hisobiga, ekvivalent suratda, 
mahsulotdagi o‘zlashadigan P
2
O
5
ning miqdori o‘rtacha 0,42% ga ortadi. 
Superfosfatdagi fosfat kislotani kalsiy birikmalari bilan neytrallash natijasida 
mahsulot tarkibida qo‘shimcha miqdordagi kalsiy monofosfat hosil bo‘ladi. Bunda 
superfosfat dagi qattiq kom‘onentlar miqdori ortadi va uning fizik xossasi 
yaxshilanadi. Superfosfatdagi kislotalilikni keragidan ortiq darajada kamaytirish 
suvda kam eriydigan dikalsiyfosfatning hosil bo‘lishiga olib keladi, ohakning 
ortiqcha bo‘lishi esa qiyin eriydigan trikalsiyfosfat hosil bo‘lish bilan boradigan 
retrogradatsiyalanishga olib keladi. Mahsulot tarkibining ayrim qismlaridagi 
retrogradatsiya esa reagentlarning yomon aralashtirilishi hisobiga yuzaga keladi. 
Shuning uchun neytrallash jarayonida qo‘shimchalarni mahsulot bilan yaxshi 
aralashishini ta‘minlash lozimdir.