O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti “Kimyo-texnologiya”

Sulfat kislotaning me’yori.
Fosfatni parchalashga sarflanadigan sulfat 
kislotaning stexiometrik me‘yori 7H
2
SO
4
:3P
2
O
5
nisbat orqali aniqlanadi va u 1 
qism P
2
O
5
ga 1,61 qism H
2
SO
4
to‘g‘ri keladigan miqdorga teng (bu yerda va 
keyinchalik ham massa nisbatida bo‘ladi). Apatit kontsentratida 39,4% P
2
O
5
bo‘lsa, 100 qism xomashyoga to‘g‘ri keladigan H
2
SO
4
ning stexiometrik me‘yori 
39,4x1,61 = 63,4 qismni tashkil qiladi. Parchalanishni tezlashtirish maqsadida va 

---

19 
begona qo‘shimchalar borligini hisobga olgan holda kislotaning amaliy me‘yori 
nisbatan yuqori – 68 dan 72 qismgacha olinadi [
8
]. 
Fosforitlardan oddiy superfosfat olishda sulfat kislotaning stexiometrik 
me‘yorini hisoblash – xomashyoning kimyoviy va mineralogik tarkibini hamda 
reaktsion muhit kislotaliligining kamayish darajasi bo‘yicha uning parchalanish 
jarayonida sodir bo‘ladigan ikkilamchi reaktsiyalarni ham e‘tiborga olingan holda 
amalga oshiriladi. Ajralib chiqadigan kislotalar (H
3
PO
4
, HF) ham boshlang‘ich 
xomashyo komponentlarini parchalaydi. Boshlang‘ich xomashyo tarkibidagi 
kalsiyning bir qismigina monofosfatga aylanadi, qolgan asosiy qismi esa sulfat 
kislota sarflanishi hisobiga kalsiy sulfatga aylanadi. Fosfatli anionlarning bir qismi 
kationli qo‘shimchalar – Mg
2+
, Fe
3+
, Al
3+
bilan birikadi, natijada monofosfatga 
aylanadigan kalsiyning ma‘lum ulushini kamayishiga, ya‘ni hosil bo‘ladigan 
CaSO
4
miqdorining ortishiga olib keladi; bu esa sarflanadigan H
2
SO
4
me‘yorini 
orttirishni talab etadi. 
Fosforitda kalsiydan tashqari erimaydigan sulfatlar hosil qiluvchi boshqa 
elementlar yo‘q bo‘lganda, sulfat kislotaning stexiometrik me‘yori (n) quyidagi 
formula bilan aniqlanadi: