O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

e'tibor qaratilgan.
Xususan, hazrat Navoiy “Mezon 
ul-avzon” asarida bu janr haqida quyidagilami qayd etadi: “Yana turk 
ulusi, bataxsis chig‘atoy xalqi aro shoe’ avzondurkim, alar surudlarin ul 
vazn bilan yasab, majolisda ayturlar. Birisi “tuyug‘”durkim, ikki baytqa 
muqarrardur va sa’y qilurlarkim, tajnis aytilg‘ay va ul vazn ramali mu­
saddasi maqsurdur...”220. Demak, to‘rt misradan iborat ramali musaddasi 
maqsur vaznida yozilgan va, albatta, tajnis qo‘llangan she’r tizimi tuyuq 
deb atalishi lozim.
Tuyuqning janr talablariga javob bera oladigan mukammal namu­
nalari X1Y asr adabiyotida uchraydi. Yusuf Amiriy ijodi fikrimizga dalil 
boTa oladi:
Gar desam dog‘i visoling nori bor,
Olma deb achchig‘lab aytur: nori bor.
Ishq naxli ko‘z yoshimdin suv ichib,
Bargu borini sharariig1 nori bor221.
Tuyuq ishqiy mazmunda yaratilgan bo‘lib, undagi tajnis “nori” 
so‘zining turli ma’nolariga asoslangan. Dastlabki misrada tajnis qilin­
gan so‘z majozan “azob, qiyinchilik” ma’nolarida ishlatilgan bo‘Isa,
2I" Тухлиев !> Уша acap. В. 35.
220 Навоий А. Мезон ул-авзон. Мукаммал асарлар туллами. 20 томлик, 16-том. Тошкент, 
Фан, 2000. Б. ‘Л .
221 ^омидий >;., ва 
бойче.
Адабиётшушкушк термиллари лугатн. Тошкент, Укигувчи, 1970. 
Б. 230.
545

---

ikkinchisidan “nariga ketgin” mazmuni anglashiladi. Demak, “oshiq vi- 
sol g ‘amining azoblari haqida so‘zlar ekan, ma’shuqaning achchiqlanib 
aytgan so‘zlari birdek: nari bor”. Keyingi baytga shoir “nori” so‘zining 
“o‘t, olov” ma’nosini ustalik bilan singdirgan: “Ishq atalmish bir daraxt 
oshiqning ko‘zlaridan tinimsiz oqqan suvlami ichsa-da, natija, ya’ni, 
uning hosili - yanada battarroq kuyduruvchi olov”. She’r oshiq dardi 
izhorining bayonidan iborat, deyish mumkin.
T u y u q
janri haqida Shayx Ahmad Taroziyning “Funun ul-balog‘a” 
asarida keltirilgan ma’lumotlar ham e’tiborga molik. Taroziy tuyuqni 
ruboiyning bir turi deb hisoblaydi va Muhammad Temur Bug‘o degan 
shoir ijodidan bir she’r keltiradi, u o‘z davri adabiyotidagi tuyuqning 
go‘zal namunalaridan biri hisoblanadi:
Gar havoyi vasli dilbar dori der,
Yo‘lda tikmishlar muhabbat dori der.
Sen agar chun oshiqi sodiq esang,
Bu muhabbat dorini bir dori der222.
Bobur mirzo ham aruz risolasida tuyuq haqida to‘xtaladi. Shoirning