O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT O‘ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI

Amaliy filologiya fakulteti

O‘zga tilli guruhlarda o‘zbek tili ta’lim yo‘nalishi
202-guruh talabasi
Tulaganova Dilnozaning

“Hozirgi o‘zbek adabiy tili” fanidan yozgan

KURS ISHI
Mavzu: So’z birikmas

Ilmiy rahbar: Gulyamova Sh.K.

Toshkent – 2022

MUNDARIJA

KIRISH. 2
I –BOB ASOSIY QISM 4
1.1 So’z birikmasi va gap ustida ishlashda grammatik tushunchalari 4
1.2 Boshlang’ich sinflarda sintaksis elementlari ustida ishlash 11
1.3 So’z birikmasi va gap ustida ishlash metodlari 16
1.4 Berilgan gapga o’xshash, masalan, uyushiq egali yoki kesimli 19
1.5 So’z birikmasi va gap ustida ishlashda didaktik o’yinlardan foydalanish . 19
XULOSA 27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 29

KIRISH.

Mavzuning dolzarbligi. Eng avvalo, til o’zining ijtimoiy mohiyatida ko’zga tashlanadi. Til vositasida, aniqrog’i, milliy tilning ravnaq darajasi boyligi rang - barangligi, imkoniyatlari orqali millatning tafakkur darajasi, millat fikrining miqyoslari aniqlanadi, uning ijtimoiy faollik belgilari ma’naviy salohiyatida namoyon bo’ladi. Shu bois til- millatning ruhini ifoda etadi, til millatning tiriklik belgisidir.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov o’zining “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” asarida ham tilimizga tilimizning milliyligiga e’tibor berib shunday deydi, “Xalqimizdagi iligi to’q, baquvvat degan tushunchani men hatto qonuniyat degan bo’lar edim, bu bejiz paydo bo’lmagan. Yana tilimizda “tagli-tugli”, “palagi toza” degan iboralar ham bor. Bu bir joyda muqim yashagan, o’z turmush tarziga ega bo’lgan xonadonlarga nisbatan aytiladi”¹.
“Tilimizning milliyligini, berijimligini ta’minlovchi vositalardan biri iboralar bo’lib voqelikni obrazli tasvirlashda, uni kitobxon ko’z o’ngida aniq va to’la gavdalantirishda iboralarning o’rni ahamiyati beqiyosdir. Iboralar umuman olganda hayotdagi voqea-hodisalarni kuzatish jamiyatdagi maqbul va nomaqbul harakat-holatlarni baholash turmush tajribalarini umumlashtirish asosida xalq chiqargan xulosalarning o’ziga xos obrazli ifodalaridir”.
Shuning uchun ham iboralar, tilshunos A. Mamatov ta’kidlaganidek “u yoki bu xalqning, yashayotgan joyining tabiati, iqtisodiy tizimi, tarixi,
madaniyati, hayot tarzi, og’zaki ijodiyoti, badiiy adabiyoti, san’ati, fani urf-odati, dini kabilar bilan bog’lanadi”.
Ona tili darslarida gap mavzusini o’tish va ularni nutq jarayonida qo’llash uzviylashtirilgan ta’lim dasturida ham o’z ifodasini topgan ya’ni dars tuzulishi mavzularni detallashtirilgan holda o’quvchilarga yetkazish o’z ifodasini topgan.
Bilimni o’zlashtirishning natijasi ma’lum darajada o’qitish metodlariga bog’liqdir. Bayon metodi asosan o’quvchilarning eslab qolishiga mo’ljallanadi va ularning bilish faoliyatini faollashtira olmaydi, shuning uchun kutilgan natijani bermaydi. Maktab tajribasini ommalashtirish va uning maxsus tekshirishlari ko’rsatishicha, izlanish metodlari (boshlang’ich sinflarda qisman izlanish metodi) ko’proq samarali hisoblanadi. Grammatik tushunchani shakllantirishda izlanish vaziyati o’qituvchi bergan vazifa va uni jamoa bo’lib bajarish vaqtida yaratiladi.O’quv tarbiya jarayonida o’qitishning ilg’or usullari, ya’ni yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish vazifasi qo’yilgan. Bu topshiriqlar o’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini shakllantirishga tasviriy vositalar mavzusini yaxshi o’zlashtirishlariga qaratilgan.