O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Zardusht shaxsi va zardushtiylik ta’limoti. 
Ayrim yevropa- 
lik 
olimlaming aytishlaricha, Zardusht o‘z davrida ta’qibga uchragan. 
Ammo u buyuk payg‘ambar, insoniyat najotkori deb e’tirof etilgan. 
Adabiyotlarda Zardushtning tugMlgan yilini aniq ko‘satish imkoniya- 
ti yo‘q. Ayrim ma’lumotlarga qaraganda, Zardusht bronza davridan 
temir davriga o‘tilayotgan paytda yashagan, bu davr miloddan oldingi 
1500-1200-yillarga to‘g‘ri keladi15. Zardushtning o‘z davridagi siyosiy 
vaziyatda muhim rol o‘ynagani uni najotkor sifatida talqin qilishga sabab 
bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Kohinlar xalqqa qarshi yaylovlami tortib olib, 
xalq 
jamoa bo‘Lib ishlaydigan ibodatxonalami vayron qilib, o‘zlarining
14Homidov H. “Avesto” fayzlari. Abdulla Qodiiiy nomidagi Xalq merosi nashriyoti. Toshkent, 
2 0 0 1 ,14-b.
Boys M. Zoroastriytsbi. Verovaniya i obbichai. - “Sentr Peterburgskogo Vostokovedeniya”, 1994, 
2-b.
15 Бойс М. Зороастрийцы. Верования и обычаи. - “Центр Петербургского Востоковедения”, 
1994,2-6.
21

---

siyosatini yurgizar edilar. Buning ustiga, eski kultlarga sig‘inish oqibati 
ham kohinlar va zodagonlaming manfaati uchun mos edi. Mana shun­
day tarang vaziyatda Zardusht keng ommaning manfaatlarini himoya 
qilib, o‘troq chorvador qabilalaming vakili sifatida maydonga chiqdi va 
payg‘ambar deb e’tirof etildi. Zardusht ta’qibga uchragani uchun ham 
ongli ravishda unutilgani aniqroq. Y angilik va yangi g‘oyalaming taqdiri 
har doim oson kechavermagan.
Sharqqa zardushtiylikning kirib borishi. 
Zardushtiylik miloddan 
oldingi VI asrdan milodiy VII asrgacha uzluksiz ravishda Yaqin va 0 ‘rta 
Sharqning katta qismida faoliyat ko‘rsatdi. Fors davlati Sharqdagi bu hu- 
dudlami egallab olishinatijasida zardushtiylik ham o‘sha o‘lkalargakirib 
bordi. Iudaizm, masihiylik, buddaviylik kabi diniy oqimlar zardushtiy­
likning muhim aqidalarini, jumladan, nur va zulmat haqidagi aqidalar- 
ni o‘zlashtirdi. Ayrim misollami keltiraylik. Zardushtiylik rivoyatlariga 
ko‘ra, Zardusht o‘ttiz yoshga kirganda, vahiy oldi (Iso Masih o‘ttiz yos- 
hida yer yuzida xizmatini boshlagan); Mana shu buyuk hodisa Gohlar- 
dan (Yasna 43) eslanadi va pahlaviy tilida yozilgan “Zadspram” asarida 
qisqacha tavsiflanadi. Bu asarda hikoya qilinishicha, bir kuni Zardusht 
olomon bilar birga bahor bayramini nishonlashda ishtirok etadi. U tong- 
da xaomi tayyorlash uchun suvga boradi. Zardusht daryoga tushib, daryo 
oqimining o‘rtasidan suv olishga harakat qiladi. U qirg‘oqqa qaytganda 
(udumga ko‘ra, u shu lahzada pok bo‘ldi) unga vahiy keldi. Qirg‘oqda u 
yaltirab turgan mavjudotni ko‘rdi, bu mavjudot Zardushtga “Yaxshi fikr” 
sifatida zohir bo‘ldi (Yangi Ahdning to'rtala Xushxabarida Iso Masih- 
ning Yahyo payg‘ambar tomonidan Iordan daryosi suvida suvda imonga 
kiritilishi hikoya qilinadi. Shu lahzada Iso Masihning ustiga kaptar shak- 
lida Muqaddas Ruh Xudo tomonidan yuboriladi). Xo'rmuzd (adabiyot- 
larda Xo‘rmuzd va Axura mazda baravar iishlatilaveradi) o‘z ta’limotini 
yoyish uchun Zardushtni xizmatga da’vat etgani singari, Xudo Iso Ma- 
sihni xizmatga da’vat etadi. Har ikkalasi - Zardusht va Iso Masih haqi- 
qatni insoniyatga yetkazish va yoyish uchun xizmat qiladi. Har ikkalasi, 
shuningdek, Budda ham, insoniyatning Najotkori sifatida talqin qilina­
di. Mana shu analogiyaning o‘zi ham zardushtiylikning Yaqin va 0 ‘rta 
Sharq mamlakatlari hayotida mustahkam o‘rin olganini dalillaydi.