O’simliklar fiziologiyasi

Majburiy tinimlikning
asosiy sababchisi tashqi sharoit omillaridir. Ya’ni o’sish uchun zarur 
sharoitning yo’qligi sababli o’simlik tinimlik holatiga o’tishga majbur bo’ladi. Majburiy tinimlik 
davriyligi ayniqsa daraxtlar, mevali daraxtlarda va ko’p yillik o’simliklarda har yili takrorlanib turadi. Bu 
o’simliklarda tashqi o’zgarishlardan tashqari, ichki zapas moddalarning ximik o’zgarishlari ham yuz 
beradi. Kuzda va qish boshlarida daraxtlarning novdalari va kurtaklarida to’plangan kraxmal zapaslari 
asta-sekin shakarga aylanadi. To’qimalarda suvning miqdori ham kamayadi. Buning natijasida ularning 
sovuqqa chidamliligi oshadi. Bahorga kelib, buning aksicha o’zgarishlar bo’ladi va faol o’sish boshlanadi. 
Ko’pchilik o’simliklar tinimlik holatini maxsus organlari – ildiz tugunaklar, piyozboshlar, poyalar 
holatida o’tkazadilar. Yozning jazirama issiqlarini ham shu holatda o’tkazishlari mumkin. Urug’lar ham 
suvning miqdori kam bo’lganda o’zlarining tinchlik holatini saqlaydi. Agar ular yetarli suv bilan 
ta’minlansa faol o’sish boshlanadi. 
Fiziologik tinimlik
o’simlikning ichki sabablari asosida sodir bo’ladi. Masalan, ichki murtak 
tashqi qobiq tufayli unmasligi mumkin. Bunda murtakning fiziologik va morfologik to’la yetilmagani 
yoki boshqalar sabab bo’lishi mumkin. Ma’lum darajada fitogormonlarning balansi (ISK, sitokininlar, 
gibberellinlar va ABK) orqali tinimlik boshqariladi. Tinimlik holatida ABK – ning miqdori ko’p. 
Tinimlikdan chiqqanda esa gibberellin va sitokininlarning miqdori ko’payadi. Yozgi kurtaklar ham ichki 
omillar ta’siri natijasida tinimlik holatida bo’ladi.
Yangi qazib olingan kartoshka issiq joyda va nam tuproqda unib chiqmaydi. Bir necha oydan 
keyin esa uning unib chiqishini quruq havo va sovuq joyda ham to’xtatib bo’lmaydi. Ko’p 
o’simliklarning yangi yig’ishtirib olingan urug’lari ma’lum vaqt o’tmaguncha unmaydi. Buni ularning 
yig’ishtirib olgandan keyingi tinimlik davri yoki pishib yetilish muddati bilan izohlash mumkin. Bu davr 
o’simlik turlariga bog’liq. Masalan, bug’doy donlarida 2 haftadan 2 oygacha, chigitda 1 oy, giloslarda 
150-160 kun va hokazo bo’ladi. Tinimlik holatining xususiyatlarini o’rganish natijasida ularning 
boshqarish usullarini ishlab chiqish va bundan samaradorlik bilan foydalanish mumkin.