O’simliklar fiziologiyasi

Poya qismlarining korrelyativ o‘sishi.
Poya qismlarining korrelyativ o‘sishida asosiy o‘rinni 
apikal dominantlik egallaydi. Rivojlanuvchi apikal kurtak barcha uyqu kurtaklarning o‘sishini tuxtatib 
turadi va yon poyalar o‘sishini ham tuxtatadi. 
Bu dominantlikning mexanizmi shundaki, apikal kurtak o‘zining barg primordiylarida ko‘p 
miqdorda auksin gormonini ishlab chiqaradi. Shu tufayli apikal kurtakning yon kurtaklar bilan 
fitogormonlar va trofik omillar uchun raqobatida ustunlik ro‘y berishi tufayli membranadagi N+-

---

O’simliklar fiziologiyasi
136 
pompasining ishi faollashadi hamda sitokininning apikal kurtak tomoniga oqishi kuzatiladi. Apikal kurtak 
uzoqlashgan sari yon shoxchalar ham rivojlana boradi. Bug‘im oraliqlarining o‘sishi va ularning uzunligi 
auksin va gibberellin gormonlariga bog‘liq. Cho‘zilishdan so‘ngi poyaning yo‘g‘onlashishi esa kambiy 
hujayralariga bog‘liqdir. 
O’simliklarning o’sish jarayonlarining davriylik xususiyatlari.
Yuksak o’simliklarning o’sish jarayoni ma’lum davriylik xususiyatiga ega. Eng faol o’sish, sekin 
o’sish va tinim davrlari ritmik ravishda navbatlashib turadi. Bunday ritmik davriylik yil fasllarining 
almashib turishi bilan bog’liq. Faqat doim nam va havo harorati kam o’zgaradigan tropik yerlarda 
o’simliklar butun yil davomida to’xtovsiz o’sa oladi. Fasllar asosida iqlim sharoiti o’zgaradigan barcha 
yerlarda o’simliklar, kuzdan boshlab, asosan qishda o’sishdan to’xtaydi, barglarni to’kadi, hatto yosh 
novdalaridan ham ajraladi, ya’ni tinim holatiga o’tadi. Tinim holatida barcha hayotiy jarayonlar to’la 
to’xtamaydi balki faol modda almashinuv jarayoni juda sekinlashadi. Tinim holatiga o’tgan daraxtlar, 
butalar, ko’p yillik o’tlar, tuganaklar, ildizpoyalar, urug’lar va umuman tirik hujayralarga ega bo’lgan 
o’simlik organlari va butun o’simlikda nafas olish to’xtamaydi. Faqat nafas olish jadalligi juda past 
bo’ladi. 
O’simliklardagi ikki xil tinimlik yaxshi o’rganilgan: 1) 
majburiy tinimlik; 
2)
 fiziologik tinimlik.