O‘rta maxsus, kasb–hunar ta’limi markazi «maktabdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi» kasbi bo’yicha

1-mavzu. Kiyimni loyihalash asoslari. Odam gavdasining tuzilishi va turlari

Odam gavdasi tuzilishi, gavda turlari, odam qaddi-qomatini tashkil qiluvchi qismlar, ularning mutanosibligi, kiyim tayyorlashda ularning o`rni haqida tushuncha. Odam qaddi-qomatidagi belgilar, xususiyatlar, jinsiga, yoshiga xos o`zgarishi.

Gavda tuzilishidagi asosiy nuqtalar va chiziqlar. Ularni kiyim loyihalashdagi ahamiyati. Loyihalash uslublari: mulyaj, hisoblash, o`lchab hisoblash, yagona loyihalash uslublari haqida.

Amaliy ish. Odam gavdasidan o`lchov olishni bajarish
2-mavzu. Bolalar kiyimlarini loyihalash va texnik modellash

Bolalar gavdasining o`ziga xos xususiyatlari, harakatchanligi, tez o`zgaruvchanligini, kiyim loyihalashda hisobga olinishi. Bolalar yoshiga nisbatan kiyimlarni guruhlarga bo`linishi, ularda kiyim bichimi, bezagi, gazlamalarni qo`llash haqida ma`lumot.

Yangi tug`ilgan bolalar kiyimi va buyumlari uchun tanlanadigan gazlamalar, kiyimni tayyorlanishiga qo`yilgan talablar haqida ma`lumot. Ularning kiyim va buyumlari asosiy andazasini loyihalash usullari. Texnik modellashtirish nima va uning bosqichlariga qo`yilgan texnik talablar (eskiz, shablon, rangli qalam, rangli qog`oz bilan ishlash). Ish fartugi va ro`molining asosiy chizmasi chiziladi va texnik modellanadi. Maktabgacha yoshdagi qiz va o`g`il bolalar ko`ylaklarini loyihalash , modellash va andazasini tayyorlash.

Tungi ko`ylakni loyihalash. Asosiy o`lchovlar olinib, ular asosida hisoblash jadvali tuzilib, tungi ko`ylak asos chizmasini chizish va andaza tayyorlash. Tungi ko`ylak asosida o`smir yoshdagi qiz bolalar xalati andazasini tayyorlash.

Amaliy ish. Tungi ko`ylak modellarini texnik modellashtirishni amaliy, ijodiy bajarish. Maktabgacha yoshdagi qiz bolalar ko`ylagi, o`g`il bolalar shortigi va ko`ylagi, o`smir (42-r) qiz bolalar ko`ylaklarining asosiy andazasini loyihalash va texnik modellash.

Mustaqil ish. O`z o`lchamida tungi ko`ylak, trusik va ko`ylak asos chizmasini chizish va andaza tayyorlash.
3-mavzu. Ayollar belli kiyimlarini loyihalash va texnik modellashtirish

Belli kiyimlarning turlari, tarixi, bichimlari, gazlamalari, bezaklari haqida ma`lumot. Zamonaviy modellar, ularni odam qiyofasiga moslab tanlash.

To`g`ri bichimli yubka andaza chizmasi uchun asosiy o`lchovlar, qo`shimchalar. Ular asosida hisoblash jadvali tuzish, asos chizmasi chizish va andaza tayyorlash. To`g’ri bichimli yubkaning turli modellari. Ro`para taxlamli yubkalarni oddiy modellashtirish. Bo`lakli (4, 6, 8) va “gode” klyoshli (konussimon, quyosh, yarim quyoshli) yubkalarining asosiy chizmasi chizilib, andazasini tayyorlash. Har bir yubkani texnik modellash. Ayollar shimi asosiy andaza chizmasi uchun asosiy o`lchovlar, bo`shliqlar shim chizmasini chizib, andaza tayyorlash.

Mustaqil ish. Har bir o`quvchi o`z o`lchovi asosida belli kiyimlar asos chizmasini chizib, modellashtirib, andaza tayyorlaydi.
4-mavzu. Ayollar yelkali yengil kiyimlarini loyihalash va texnik modellashtirish

Yelkali yengil kiyimlar tarixi. Yaxlit, reglanli, yoqa o`yindilari, yoqa turlarining zamonaviy modellariga tavsif. Bluzka asos chizmasi uchun asosiy o`lchovlar, qo`shimchalar yordamida hisoblash jadvalini tuzish, chizmasini chizish. Bluzka andazasini tayyorlash. Jadvalini tuzish, asos chizmasini chizish.

Ovro`pacha ko`ylak ko`krak qismini oddiy texnik modellash, ya`ni ko`krak vitochkasining joyini o`zgartirish va tarqatish. Murakkab texnik modellashtirish: koketkalar, relyeflar, burmalar, taxlamalar, solqilar va hokazolar hosil qilish.

Yeng turlari. O`tkazma yengni loyihalash uchun asosiy o`lchovlar, qo`shimcha kengliklar asosida chizma chizish. Tor, keng, kalta yeng andazasini tayyorlash. Yeng yedirmasini hisoblash. O`tkazma yengni texnik modellashtirishda “fonarik”, “qanotcha”, uchiga kengaygan murakkab bichimli yenglarni modellash.

Bo`yin o`yindisi turlari (uchburchak, to`rtburchak, dumaloq, ovalsimon, yuraksimon, qayiqsimon va hokazolar). Yaxlit bichimli yoqalarni (apash, shal, pidjak tipidagi) loyihalash va texnik modellash. Ovro`pacha ko`ylak asosida xalatning bir va ikki o`tim taqilmali modelini chiqarish.

Ovro`pacha ko`ylakni modellashtirishda turli cho`ntak, koketkalar, murakkab taqilmali taxlamalar, burmalar, solqilar va bezaklarni qo`llab, zamonaviy modellarni yaratish. Yaxlit bichilgan yengli ko`ylakni ovro`pacha ko`ylak asosida loyihalab, texnik modellash (burma, taxlama, relef va hokazolar kiritish). Reglan yengli ko`ylakni ovro`pacha ko`ylak asosida loyihalash, texnik modellash. Eskizlar ijod etishda badiiy did, kiyim kompozitsiyasi yechimi, illyuziyalar berishda o`z mahoratini namoyon qilish, kiyim uslublarini tanlay olishni o`rgatish.

Amaliy ish. O`z o`lchamlari asosida bluzka, ovro`pacha ko`ylak asos chizmasini chizish, modellashtirish, andazasini tayyorlash.

Ovro`pacha ko`ylak asos chizmasi yordamida bashang ko`ylak andazasini yaratish.

Mustaqil ish. Ayollar yelkali yengil kiyimlari modellari andazasi to`plamini yaratish, tikuvchilik texnologiyasi asosida maketlarini yaratish, maketlar to`plami namoyishini o`tkazish.
5-mavzu. Ayollar ustki kiyimini loyihalash.

Ayollar ust kiyimi haqida ma`lumotlar: paltolar, kurtkalar, plashlar, kalta paltolar. Eskizlar chizish . Gavdadan o`lchovlar olish qoidalari.Qo`shimcha kengliklar . Ular asosida hisoblash jadvali tuzib, asos chizmasini chizish, modellashtirish, andazasini tayyorlash, gazlamaga joylashtirish. Astar uchun andaza tayyorlash.

Amaliy ish: Individual figuradan o`lchovlar olish. Asos tuzish. Asosni modellashtirish. Andaza tayyorlash. Ust kiyim maketlarini tayyorlash

Mustaqil ish: Murakkab ust kiyim turiga andaza tayyorlash va tikish.
6-mavzu. Milliy o`zbek kiyimlarini loyihalash va texnik modellashtirish

Milliy kiyimlarning rivojlanish tarixi va zamonaviy modellari haqida tushuncha. Milliy ko`krak burma ko`ylak uchun asosiy o`lchov, bo`shliqlar. Ular asosida hisoblash jadvali tuzib, asos chizmasini chizish, modellashtirish, andazasini tayyorlash. Lozim chizmasini chizish, pochasini texnik modellashtirishda turli shakl, manjet, taqilmadan foydalanish.

Amaliy ish. O`z o`lchami asosida murakkab shaklli milliy ko`ylak asos chizmasini chizish, modellashtirish andazasini tayyorlash, tikuvchilik texnologiyasi fanida foydalanish.

Mustaqil ish. Milliy o`zbek kiyimlarini, modellar toplamini yaratish. O`z o`lchamida asos chizmasini chizish va modellashtirish, andaza tayyorlash, tikuvchilik texnologiyasi talablari asosida tikish. Tikilgan buyumlar ko`rgazmasini tashkil etish.
7-mavzu. Erkaklar kiyimini loyihalash va texnik modellashtirish

Erkaklar kiyimi tavsifi, o`ziga xos xususiyati, bichimi, rangi, gazlamasi, bezagi, uslublash haqida ma`lumot. Erkaklar ko`ylagining asosiy chizmasi uchun o`lchovlar olish. Hisoblash jadvali tuzish, chizmasini chizish, andaza tayyorlash. Texnik modellashtirish. Koketka shakllari, cho`ntaklar, taqilma shakllari. Bezak, yoqa turlarini tanlash.

Amaliy ish. Tikuvchilik texnologiyasi fani uchun erkaklar ko`ylagi modelini tanlash, asos chizmasini chizish, texnik modellashtirish, andaza tayyorlash.
8-mavzu. Kiyimlarni modellashtirish va badiiy bezash asoslari

Modellashtirish maqsadi va bosqichlari, ommaviy ishlab chiqarish. Modalar uyining ish faoliyatini o`rganish, kichik ishlab chiqarish korxonalariga ekskursiya. Moda haqida tushuncha, tarixi va uning rivojlanishi. Modaning san`atda tutgan o`rni, milliyligi, madaniyati haqida ma`lumot berish. Kiyim kompozitsiyasi haqida. Murakkab fasondagi bolalar va ayollar kiyimlarini modellashtirish.

Amaliy ish. Murakkab fasondagi bolalar va ayollar kiyimlarini loyihalash va modellashtirish bosqichlarini bajarish.

Mustaqil ish. Uy kiyimlari, kundalik kiyimlar va bashang kiyimlar haqida ma`lumot to`plash. Kiyimlarni kiyish o`rniga qarab, zamonaviy moda yo`nalishida eskizlar tayyorlash. Kiyim kompozitsiyasi elementlari illyuziyalar yechimiga erishish.

Uy kiyimi, kundalik kiyim va bashang kiyimlar, ularga qo`yiladigan talablar, ularning badiiy bezalishi. Eskizlar ijod etish va ularni modellashtirish, namuna maket tayyorlash.

9-mavzu. Yakuniy nazorat. O`tilgan mavzular asosida amaliy topshiriqlar bajarish
Tikuvchilik buyumlarini loyihalash, modellash va badiiy bezash fani bo`yicha amaliy mashg`ulotlar va mustaqil ishlarni tashkil etish bo`yicha ko`rsatmalar

Tikuvchilik buyumlarini loyihalash, modellash va badiiy bezash fani bo`yicha amaliy ishlar har bir mavzu yakunida tavsiya etildi. O`qituvchi talabalar bilim saviyasi va o`qitish shart-sharoitlaridan kelib chiqib, bu ishlarni tashkil etadi. Amaliy ishlarni tashkil etishda o`quvchilarga oldindan mavzular tavsiya etiladi va reja berish maqsadga muvofiq. Har bir o`tkazilgan amaliy ish albatta tekshirilishi va baholanishi lozim. Amaliy ishlarni tashkil etish o`quvchilarning mustaqil ishlarining davomi bo`lishi kerak.

Namunaviy mavzular rejasi

№	Fanning bo`limlari va mavzular nomi	Umumiy yuklama, soat
		Hammasi	Dars turi bo`yicha soatlar taqsimoti (auditoriya yuklamasi)						Mustaqqil ish
			Jami	Nazariy (ma`ruza)	Amaliy	Labaratoriya ishi	Seminar	Kurs ishi (loyihasi)
1	Kirish: Fanning maqsad va vazifalari	2	2	2
2	1-mavzu. Kiyimni loyihalash asoslari. Odam gavdasining tuzilishi va turlari.	4	4	2	2
3	2-mavzu. Bolalar kiyimlarini loyihalash va texnik modellash.	20	14	6	8				6
4	3-mavzu. Ayollar belli kiyimlarini loyihalash va texnik modellashtirish.	18	12	6	6				6
5	4-mavzu. Ayollar yelkali yengil kiyimlarini loyihalash va texnik modellashtirish.	38	28	12	16				10
6	5-mavzu. Ayollar ustki kiyimini loyihalash.	10	10	4	6
7	6-mavzu. Milliy o`zbek kiyimlarini loyihalash va texnik modellashtirish.	18	10	4	6				8
8	7-mavzu. Erkaklar kiyimlarini loyihalash va texnik modellashtirish	4	4	2	2
9	8-mavzu. Kiyimlarni modellashtirish va badiiy bezash asoslari.	12	4	2	2				8
10	9-mavzu. Yakuniy nazorat	2	2		2
	Jami: 128 soat	128	90	40	50				38

Amaliy mashg`ulotlarni o`tkazish uchun kerakli jihozlar

Tikuvchilik buyumlarini loyihalash, modellash va badiiy bezash fani bo`yicha o`tkaziladigan amaliy mashg`ulotlar uchun o`quv qurollari, darsliklar, qo`shimcha adabiyotlar, ommaviy axborot vositalari, andaza uchun qog`oz, millimetrovka, moda jurnallari kerak.

O`qitishning texnik vositalari

Radio, televizor, kodoskop, magnitafon, kompyuter, multimediya.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Toshkеnt, O`zbеkiston, 1997-y.
   
2. 
   Ta'lim to`g`risidagi O`zbеkiston Rеspublikasi Qonuni. Toshkеnt, 1997-y.
   
3. 
   I.A.Karimov. Barkamol avlod – O`zbеkiston taraqqiyotining poydеvori, Toshkеnt, 1997, «Sharq» nashiryot-matbaa konsеrni, 63*-bеt
   
4. 
   Q.M.Abdullayeva,N.S.Gaipova,M.A.Gafurova “Tikuv buyumlarini loyihalash, modellash va badiiy bezash”
   
5. 
   A.P.Shershneva. Osnovi konstruirovaniya jenskoy odejdi. – 1988.
   
6. 
   L.M.Litvina., I.S.Monidova. Modelirovaniye i xudojestvennoye oformleniye jenskoy, detskoy odejdi. – M.: 1990.
   
7. 
   G.K.Xasanbayeva. Kiyim modelini ishlash va konstruksiyasini tayyorlash. –T.: 1990.
   
8. 
   R.I.Yegorova., V.P.Monastirnaya. Bichish-tikishni o`rganing. – T.: 1991.
   

Foydalanishga tavsiya etiladigan internet tarmog`i

10. 
    http:// ziyonet.uz/ru Tikuv texnologiyasi
    
11. 
    http:// www. tvorim.e-gloryon.com Rukodeliye
    
12. 
    http:// www. ni-tochka.ru Andaza tayyorlash
    
13. 
    http://www.osinka.ru/sewing/modelling/ Конструирование и моделирование одежды
    
14. 
    http:// www.modnaya.ru Tikuvchilik sirlar
    
15. 
    http:// www.cadrus.ru/disiger/literatura Tikuvchilik adabiyotlar
    
16. 
    http:// www. krossmart.ru/ Tikuvchilik texnologiyasi
    
17. 
    http:// www. liveinternet.ru/.. конструирование и моделирование одежды
    
18. 
    http:// www. prosv.ru›Методика преподования курса
    
19. 
    http://www.assol.org/programmnye_produkty/po_dlya_proektirovaniya_odezh dy/moduli_2d-konstruirovaniya/
    
20. 
    http:// www. minikurs.kroikashitie.ru/ Tikuvchilik to`garagi
    
21. 
    http:// www. burda moden com Burda moden jurnallari
    
22. 
    http:// www. RusProgram.3dn.ru NanoCad-kompyuterda andaza tayyorlash
    
23. 
    http:// www. jurnalik.ru/zhenskie/ Elektron moda jurnali
    

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

O`RTA MAXSUS, KASB – HUNAR TA`LIMI MARKAZI

Ro`yxatga olingan №KMD 3141602 – 2.09 “15” avgust 2012-yil

Vazirlikning 2012 yil 15 avgustdagi 332-1-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan

Bichish-tikishga o`rgatish metodikasi
fanidan o`quv DASTURI

Fan dasturi Oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tayyorlov yo`nalishlari bo`yicha Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2012-yil 24-iyuldagi 3-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.

Fan dasturi 1-Toshkent Pedagogika kollejida ishlab chiqildi, bilim sohasi bo`yicha sho`ba kelishuvidan o`tkazildi (1-sonli kelishuv Bayoni 2012-yil 16-iyul).

Tuzuvchi:	X.Boboxonova	–	1-Toshkent pedagogika kolleji o’qituvchisi.
Taqrizchilar:	Q.Abdullayeva	–	Nizomiy nomli TDPU katta o`qituvchisi, PFN
	M.Nabiyeva	–	1-Toshkent Pedagogika kolleji o`qituvchisi

Kirish
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi sessiyasida qabul qilingan “Ta`lim to`g`risida”gi Qonun, “Kardlar tayyorlash milliy dasturi” ta`limga bo`layotgan yuksak e`tibor namunasidir. Bu hujjatlar O`zbekistonning har jihatdan taraqqiy etishini ta`minlabgina qolmay, hamma sohada o`zgarishlar bo`lishini nazarda tutadi. Yuz berayotgan barcha yangiliklar va o`zgarishlarni, bozor iqtisodiyotining o`ziga xos talablarini hayotga tatbiq etgan holda pedagogika kasb-hunar kollejlarida turli kasblar bo`yicha mutaxasisslarni tayyorlash ko`zda tutilgan.

Kasb-hunar kollejlarida “Maktabdan va sinfdan tashqari to’garak tashkilotchisi” mutaxassisligi bo’yicha bichish-tikish to`garagi rahbarlarini tayorlash orqali loyihalovchi - rassom, tikuvchi, bichuvchi kasblariga qiziqishi bor bo`lgan o`quvchilarga yordam beriladi. Umumta`lim maktablarida mehnat ta`limi fanining maqsadi o`quvchilarni aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari hamda kasblari bilan dastlabki tanishtirish, kasb tanlashga tayyorlash, ularning mehnatini qadrlash, mehnatga qiziqish, mehnatsevarlikni shakllantirish orqali kasbgacha tayyorgarliklarini amalga oshirishdan iborat. Kasb-hunar kollejlarida esa, aynan tanlagan kasblari bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar. O’quvchilarni “Tikuvchilik texnologiyasi”, “Tikuvchilik materialshunosligi”, “Tikuv buyumlarini loyihalash va badiiy bezash” va boshqa maxsus fanlardan olgan bilimlarini mustahkamlash, ularning bo`sh vaqtlarini to`g`ri, rejali o`tishini ta`minlash va tikuvchi-bichuvchi kasblarini egallashlarida bichish-tikishga o’rgatish metodikasi fanining vazifasi katta. Tikuvchi-bichuvchi kasbini egallash orqali qizlarimizni hayotga tayyorlashdek zarur vazifa bajariladi, chunki har bir ayol tikuvchilik sirlarini albatta bilishi kerak. Tikuvchilik kasbi eng sharafli kasblardan hisoblanadi, axir hech bir sanoat yoki odam yo`qki, bu kasb xizmatidan foydalanmasin. Bichish-tikishga o`rgatish metodikasi tikuvchilik to`garagi tashkilotchisi tayyorlashda mutaxassislik fani hisoblanadi. Bu fanning asosiy maqsadi, bo`lajak to`garak rahbariga bichish-tikish to`garagi davomida to`garak a’zolariga tikuvchilik kasbi sirlarini o`rgatish usullarini tanlash, ularni har tomonlama tarbiyalashni o`rgatishda zarur bo`lgan bilim, ko`nikma, malakalarni hosil qilish yo`l-yo`riqlarni o`rgatishdir. Fanning asosiy vazifasi bo`lajak to`garak rahbarlariga tikuvchilik ustaxonasining moddiy bazasi, jihozlanishi, kiyimlarni tikishda qo`llaniladigan ish turlarini bajarish va kiyimda qo`llash, yengil kiyimlarning xillari va ularni tikish jarayonlarini o`rgatishda qo`llaniladigan yo`l-yo`riqlarini o`rgatadi. Boshqacha qilib aytganda, har bir to`garak tashkilotchisi tikuvchilik mutaxassisligi tavsiyanomasida ko`rsatilgan tikuvchi kasbi 3-4 malaka bajarasini oladigan ishlarni o`zi bilishi va to`garak a`zolariga o`rgata olishi zarur. Dastur nazariy va amaliy tarzda o`qitiladi. Nazariy bilimlar berishda tikuvchilik sohasida qo`lga kiritilgan yangiliklar, yangi tikuv mashinalari, ishlov berish usullari haqida ma`lumotlar va ko`rsatmalar beriladi. o’quvchilar amaliy ishlarni bajarishda “Tikuvchilik texnologiyasi va jihozlari”va boshqa mutazassislik fanlaridan,”Tikuvchilik texnologiyasi” o`quv amaliyaot jarayonida egallagan bilim, ko`nikma va malakalariga asoslanadi.

Amaliy ishlarni o`tkazishda mavzuga oid ko`rgazmalar tayyorlanadi, mashg`ulot ishlanmalari, namunalar tuziladi. Dastlabki amaliy mashg`ulotlarni kollejning o`zida ramziy dars (dublyor) dan foydalanib o`tilsa bo`ladi. So`ngra albatta bunday darslar otaliq madaniyat uylarida,”Barkamol avlod” bolalar markazlarida yoki maktablar qoshida ochilgan to`garakalarda o`tkazilsa, yaxshi natija beradi.

Bo`lajak to`garak rahbarlari ilg`or pedagogik texnologiya asosida tashkil etilgan mashg`ulotlarni kuzatishlari va tahlil etib o`rganishlari zarur. Olgan tajriba natijalarini o`zlarining ish faoliyatlari davomida qo`llanishlariga e`tabor berishlari zarur.

Bichish- tikishga o’rgatish metodikasi fani jarayonida o`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalari kundalik, oraliq va yakuniy tarzda nazorat qilib boriladi. Dastur mazmunida bu turdagi nazorat ishlari uchun ham soatlar ajratiladi. Dastur 2 bo`limdan iborat: