O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

H arakatlantiruvchi nuqtalar
(y a’ni yarim sharlar p o ‘s tlo g in in g
ta ’sirlanib, m uayyan m uskullarni harakatga keltiradigan nuqtalari) 
p o ‘stloqqa bir tekis joylashm aganligi 38-rasmdan k o ‘rinib turibdi. Bu 
nuqtalarning oldingi markaziy pushtada jolashishi sensor vakillikning 
orqadagi m arkaziy pushtada joylashishiga mos keladi.
Oyoqning harakat nuqtalari boshqa hamma nuqtalarda yuqoriroqda; 
bu nuqtalardan pastda tana m uskullarini harakatlantiruvchi nuqtalar, 
ulardan pastroqda q o in i harakatlantiruvchi nuqtalar, hammadan pastda 
esa bosh muskullarini harakatlantiruvchi nuqtalar joylashgan. Tushuvchi 
harakatlantiruvchi y o ila r kesishgani uchun yuqorida aytilgan hamma 
n u q ta la rn in g t a ’sirla n ish i g av d a n in g q a ra m a -q arsh i to m o n id ag i 
muskullarni qisqartiradi.
155

---

Tovon
38-rasm. Oldingi markaziy pushtada joylashgan harakat funksiyalarining 
vakilligi. (U.Penfild bo‘yicha, 1956)
Sensor soha kabi, m otor sohada ham q o ‘1 panjasi, yuz, lab, til 
muskullarining vakilligi ko‘proq maydonni, tana va oyoq muskullarining 
vakilligi esa kam roq m aydonni egallaydi. Gavdaning shu qismidagi 
h a ra k a tla rn in g an iq v a n o z ik b o sh q a rilish i k a tta y a rim sh a rla r 
p o ‘stlo g ‘ining m o to r sohasidagi h a rak a tlan tiru v ch i n u q talarn in g
egallagan maydoniga mos keladi.
Odamdagin katta yarim sharlari p o ‘stlog‘ining m otor sohasiga q o i
barmoqlarini harakatlantiruvchi nuqta sohasidan elektr toki bilan ta ’sir 
etilsa, bir qancha hollarda ayrim muskullar va hatto ayrim m otor birliklar 
q is q a ra d i. B u n g a q a ra m a -q a rs h i o i a r o q , h am m a m u s k u lla rn i 
harakatlantiruvchi nuqtalar ta ’sirlansa, 30-50 sinergist muskul bir y o i a
qisqaradi.
156

---

Oldingi va orqadagi m arkaziy pushtalam i ajratib turadigan Roland 
egati m o to r so h a b ila n sen so r so h an in g faq at sh a rtli ch eg arasi 
hisoblanadi. Gistologik tadqiqotlam ing ko'rsatishicha m otor sohada bir 
talay sezuvchi elem entlar bor; xuddi shuningdek,, sensor hujayrada 
gigant piramidal hujayralar topiladi.
Penfildning m aium otlariga qaraganda, odamning oldingi markaziy 
pushtasiga elektr toki bilan ta ’sir etilganda, 25% hollarda harakat bilan 
bir qatorda yoki harakat o‘mida sezgilar kelib chiqadi. Orqadagi markaziy 
pushtaga shunga o ‘xshash ta ’sir etilsa, 20% hollarda sezgi o ‘m iga yoki 
sezgi bilan bir vaqtda harakat ham yuzaga chiqadi.
M otor soha bilan sensor sohaning bir-birini qoplashi odamdan ko ‘ra 
hayvonlarda k o ‘proq k o ‘rinadi.
Yarim sharlar po‘stlog‘idagi shu ikki sohaning funksional yaqinligini 
nazarda tutib, ularni k o ‘pincha 
sensomotor
degan um um iy nom bilan 
birlashtirishadi. I.P.Pavlov bu sohaga kinestetik analizator (harakat 
analizatori) ning m iya p o ‘stlog‘idagi uchi deb qaragan edi.
Odam m iya katta ya rim sharlar p o ‘stlo g 'in in g m otor sohasiga
sh ik a st y e tk a zish oqibailari.
Yarim sharlar p o ‘stlo g ‘ining m otor 
sohasi jaro h atlan g an d a yoki shu sohada qon aylanishi buzilganda 
(m a s a la n , q o n q u y ilg a n d a ) o d am g a v d a s in in g q a ra m a -q a rs h i 
yarm idagi m uskullar to ‘la yoki qism an falaj b o ia d i (
gem iplegiya
). 
Falaj sim ptom lari ju d a sekinlik bilan y o ‘qolib, harakatlar tiklanadi. 
Odam m iya p o ‘slo g ‘ining m otor sohasi zararlanganda ayrim mayda 
harakatlarni, m asalan, q o i yoki oyoq barm oqlarining harakatlarini 
bajarish k o ‘proq qiyinlashadi. Q o i-o y o q m uskullarining ishtirokida 
yuzaga chiqadigan murakkab harakatlar tezroq tiklanadi, operatsiyada 
zararlangan yarim sharga qaram a-qarshi tom ondagi q o i-o y o q n in g
ayrim harakatlari esa uzoqroq vaqt m obaynida buzilganicha qoladi, 
buzilganda ham k o ‘proq buziladi.