O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Ikkinchi samotosensor
soha Roland egatining ostida b o iib , Silviy 
egatining yuqori chekkasiga yoyiladi; bu sohaga ham afferent impulslar 
talamusning orqadagi ventral yadrosidan keladi.
Ко ‘ruv resepsiyasining vakilligi.
K o ‘ruv analizatorining m iya 
po‘stlog‘idagi uchlari 
(ко ‘ruv sohalari deb ataladi
) ikkala yarim shardagi 
ensa boiaklarining ichki yuzasida pix egat va yondosh pushtalar sohasida 
joylashgan. K o‘ruv sohalari ko‘z to ‘r pardasining proyeksiyasidan iborat. 
Bu sohaga afferent im pulslar к о ‘ruv y o iin in g uchinchi neyronlari 
joylashgan tashqi tizzasimon tanalardan keladi.
E shituv resepsiyasining vakilligi.
Eshituv analizatorining m iya 
p o ‘s tlo g ‘idagi u ch lari b irin ch i ch ak k a p u sh ta sid a v a G eshlning 
ko‘ndalang chakka 
pushtasida
joylashgan. Afferent impulslar bu sohaga 
ichki tizzasimon tanalarning hujayralaridan (eshituv y o iin in g uchinchi 
neyronlari) keladi va ichki quloq chig‘anog‘ining eshituv reseptorlaridan 
axborot tashib turadi. Har xil balandlikdagi tonlar eshitilganda chig‘anoq 
re s e p to rla rid a v u ju d g a k e lu v c h i im p u ls la r e s h itu v s o h a sid a g i 
hujayralaming turli guruhlariga keladi.
Ta’m bilish resepsiyasining vakilligi.
Ta’m bilish analizatorining miya 
p o ‘s tlo g ‘id a g i u c h la ri, P e n fild n in g m a iu m o tla r ig a q a ra g a n d a
odamningchakka b o ia g id a silviy egati bilan sirkulyar egat yaqinida, 
miya po‘stlog‘ining ta ’sirlanib s o ia k ajratiladigan qismiga yonma-yon 
joylashgan. Afferent impulslar ta’m bilish sohasiga talamusning orqadagi 
pastki yadrosidan keladi.
H id biluv resepsiyasining vakilligi.
Hid sezuvchanlikning y o ila ri 
k o ‘ruv d o ‘mboqlarining yadrolari orqali oim ay d ig an yagona afferent 
yoilardir. Ularning birinchi neyronlari - hid biluv hujayralari burun shilliq 
pardasida, ikkinchi neyronlari esa hid biluv piyozida joylashgan.
Ikkinchi neyronlarning o ‘siqlari hid biluv traktini hosil qiladi, bu trakt 
noksimon boiakning oldingi qismidagi hujayralargayetib oladi (A.Brodal), 
hid biluv analizatorining miya po‘stlog‘idagi uchi shu yerda b o ia d i.
Odam miya po ‘stlog ‘idagi sensor sohalarni ta ’sirlash va yem irish
effektlari.
Odam m iya p o ‘stlog‘idagi sensor sohalam ing joylashishi 
asosan m iya operatsiyalari vaqtida p o ‘st!oqning turli nuqtalariga elektr 
toki bilan ta ’sir etib o ‘rganilgan. Operatsiyalar mahalliy anesteziya bilan 
qilingani uchun, qanday sezgilar kelib chiqayotganini bem or aniq aytib 
tura oladi. Penfild va boshqalarning o ‘tkazgan mukammal tekshirishlari 
bu sezgilarning ham isha elem entar xarakterda b o iish in i k o ‘rsatadi. 
Masalan, odamning ko‘ruv sohasi ta ’sirlanganda y o ru g iik , qorong‘ulik 
va turli ranglam ing sezgilari kelib chiqadi. Bu soha ta ’sirlanganda hech
152

---

qanday m urakkab k o ‘ruv gally u tsin atsiy alari kuzatilm aydi. M iya 
p o ‘stlog‘ining eshituv sohasi ta ’sirlanganda har xil tovushlar sezgisi 
kelib chiqadi, bu tovushlar baland va past, qattiq va sekin bo ‘ lishi mumkin, 
ammo elektr bilan ta ’sir etishda bem or hech qachon nutq tovushlarini 
idrok etmaydi. Somatosensor soha ta ’sirlanganda tegish, sanchish, et 
uvishish sezgilari, b a ’zan sust tem peratura yoki o g ‘riq sezgisi kelib 
chiqadi. R o‘y-rost og‘riq sezgilari deyarli hech qachon kuzatilmaydi. 
Hid biluv yoki ta ’m bilish sohalari ta ’sirlanganda har xil hid yoki ta ’m 
(ko‘pincha nohush) sezgilari kelib chiqadi.
37-rasm. Orqa markaziy pushtadagi sezgi funksiyalarining vakilligi.
153

---

Odam miya po‘stlo g in in g sensor sohalari yemirilganda gavdaning 
zararlanish o ‘chog‘iga qarama-qarshi tomonida sezuvchanlikning shu 
turi aksari qattiq buziladi. K o‘ruv sohalari ikki tomonlama zararlanganda 
kishi k o ‘r b o ia d i, eshituv sohalari olib tashlanganda esa quloq kar b o iib
qoladi. Odam m iyasiga qon quyilganda, o ‘sm a paydo b o ig a n d a , 
ja ro h atlan g an d a sensor sohalarning funksiyalari hayvonlardagiga 
nisbatan ko'proq buzilib, hadeganda kompensatsiyalanmaydi. I.P.Pavlov 
katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining turli qismlarini olib tashlab, itlarustida 
qilgan tajribalariga asoslanib, har bir analizatoming p o ‘stloqdagi uchida 
m arkaziy qism yoki