O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

desinxronizatsiya
yoki 
fa o lla sh ish reaksiyasi
deb ataladi(G.Jasper). 
Odamning k o ‘zini ochishi alfa-ritmning beta-ritm bilan almashinishi 
faollashish reaksiyasining vujudga kelish misollaridan biridir.
Yarim sharlar po‘stlog‘ini tilish tajribalari elektroensefalogramma 
ritmlarining vujudga kelishi va davom etishida afferent impulsatsiyaning 
yetakchi aham iyat kasb etishidan guvohlik beradi. Yarim sharlar 
po‘stlog‘ining kichik bir qismiga po‘stloq ostidagi yadrolardan keluvchi 
barcha nerv tolalari qirqib qo‘yilsa-yu, shu qismning tomirlar bilan bogianishi 
saqlab qolinsa (yarim sharlar po‘stlog‘ining yakkalangan «hoshiyasi») 
preparati, shu qismdagi elektr faolligi batamom to‘xtaydi. Ammo shu qismga 
elektr toki bilan bevosita ta ’sir etilsa, unda potensiallarning sekin-asta 
so‘nuv'chi tebranishlari seriyasi yana paydo boiadi.
K atta yarim sharlar p o ‘s tlo g ‘iga t a ’sir etishning b a ’zi turlarida
elektroensefalogramma ritm larining о ‘zgarishlari.
Yuzaga chiqarilgan potensiallar.
Tajribada har qanday reseptiv 
maydonning reseptorlariga ta ’sir etilganda yoki efferent nerv tolalari 
bevosita ta ’sirlanganda elektroensefalogram m ada xarakterli yuzaga 
chiqarilgan potensiallar
birlamchi yoki ikkilamchi javoblar shaklida 
paydo b o ia d i.
Katta yarim sharlar p o ‘stlogining turli boiim laridan ajratib olishda 
qayd qilinadigan birlamchi javoblam i analiz qilish shunday xulosaga olib 
keldi: birinchi - m usbat tebranish yarim sharlar p o ‘stlog‘ining I-IV 
qavatlaridagi piramidal hujayralarning qo‘zg‘alishiga bo g iiq ; ikkinchi -
manfiy tebranish yarim sharlar po‘stlog‘idagi I-Il qavatlaming qo‘zg‘alishini 
aks ettiradi, bu ehtim ol, I-II qavatlardagi apikal (uch tom ondagi) 
dendritlaming sinxron depolyarizatsiyasiga b o g iiq b o is a kerak.
Yuzaga chiqarilgan potensiallam i qayd qilish usuli analizatorlaming 
m iyapo‘stlog‘idagi vakillik kartalarini tuzishda miyaning turli boiim lari 
o‘rtasidagi bogianishni aniqlashda har xil sistemalarning o‘zaro ta ’sirini
149

---

o ‘rganishda va farmakologik preparatlam ing ta ’sirini tekshirishda keng 
qoilaniladi.
Narkoz.
Narkozda elektroensefalogramma xarakterli ravishda o‘zgaradi. 
Bu o ‘zgarishlar beriladigan narkotik moddaning turiga qarab farq qiladi. 
Efir b u g ia ri nafasga olingandayarim sharlar po‘stlog‘idagi ritmlar ancha 
tezlashadi, beta-ritm paydo b o ia d i. Harakat va nutqning qo‘zg‘alishi 
narkozning fazasiga to‘g‘ri keladi. Narkoz chuqurlashgan sayin beta-ritm 
teta-ritm bilan almashinadi, so‘ngra «sukut» davrlari kelib chiqadi, y a ’ni 
elektr tebranishlari qisqa vaqt yo‘qolib turadi. Natijada efir b u g ia ri ta ’sir 
etaverganda, elektr faolligi batamom susayadi. Narkozdan chiqish davrida 
elektroensefalogramma teskari tartibda o ‘zgaradi.
Barbituratlar bilan yuzaga chiqariladigan narkozda ham, a w a l beta- 
ritm turidagi tez tebranishlar kuzatiladi. Narkoz chuqurlashgan sayin tez 
tebranishlar chastotasi kamayadi, bu tebranishlam ing amplitudasi va 
sinxronligi esa oshib boradi. S ekundiga 14-16 chastotali, yuksak 
amplitudali (150
-mkv
gacha) ritmik tebranishlar avjga chiqadi. Bular 
barbiturat yoylari deb ataladi. Narkoz yanada chuqurlashganda barbiturat 
yoylari y o ‘qolib, o ‘rniga teta-to iq in lar, so ‘ngra esa d e lta -to iq in lar 
vujudga keladi; to iq in la r o ra lig id a yarim sharlar po ‘stlog‘ining sukut 
intervallari oshadi.
N a rk o z d a k a tta y a rim s h a rla r p o ‘s tlo g ‘in in g h o la tin i 
elektroensefalografiya usuli bilan boshqarish jarrohlik klinikasida katta 
amaliy ahamiyatga ega b o iib , narkotik m odda berishni boshqarishga va 
narkozni zarur darajada chuqur saqlashga imkon beradi.