O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Gipoksiya.
Nafas olishning to ‘xtashi yoki sof azotni nafasga olish 
sababli kelib chiqadigan gipoksiyada ham elektroensefalogramma xarakterli 
ravishda o ‘zgaradi. Gipoksiyaning dastlabki davrida alfa-ritm o ‘rniga 
sekundiga 15-40 tebranishlar chastotasiga ega b o ig a n beta-ritm paydo 
bo iad i. Beta-ritm so‘ngra delta-toiqinlar bilan almashadi. Odamda delta- 
to ‘lqinlarining paydo b o iish i es-hushning y o ‘qolishi bilan bir vaqtga 
to‘g‘ri keladi. Gipoksiya davom etaversa, yarim sharlar po‘ stlog‘idagi elektr 
faolligining qayd qilinishi to ‘xtab qoladi. Bordi-yu shu payt yana kislarod 
berilsa, elektroensefalogramma teskari tartibda o‘zgaradi.
Tutqanoq tutishi.
Tirishtiruvchi moddalarning ta ’sir etishi yoki yarim 
sharlar po‘stlog‘ ida yoxud po‘ stloq ostidagi tuzilmalarda patalogik ochag, 
m asalan,, yam oq, o ‘sma va shunga o ‘xshashlar m avjudligi sababli 
tutqanoq (epilepsiya) tutganda elektroensefalogramma tipik ravishda 
o ‘zgaradi. Bunda elektroensefalogrammaning xarakterli o‘zgarishlari 
shundan iboratki, ozgina vaqt davom etadigan yuksak amplitudali cho‘qqi
150

---

va undan keyin kich ik am plitudali va uzoq davom etadigan sust 
to iq in d a n iborat kom plekslar paydo b o ‘ladi. Yuksak amplitudali yakka 
te b ran ish lard a tu tqanoq c h o ‘qqilari kam roq kuzatiladi. Tutqanoq 
cho‘qqilari ko‘pincha skelet muskullarining tirishtiruvi bilan davom etadi.
Katta yarim sharlar p o ‘stlog ‘ining sensor sohalari.
K a tta y a rim
sharlar po‘stlog‘iga organizning barcha reseptorlaridan afferent impulslar 
kelib turadi. Bu im pulslarning yarim sharlar p o ‘stlo g ‘iga bevosita 
uzatadigan talamus yadrolari va unga taqalib turgan tuzilmalardir (hidlov 
re se p to rla rid an k elu v ch i im p u lsla r b u n d an m u stasn o ). A fferen t 
y o ‘llam ing uchinchi neyronlari shu yadrolarda yotadi. Yarim sharlar 
po‘stlog‘ining asosan afferent impulslar keladigan qismlarini I.P.Pavlov 
a n a liz a to rla rn in g m a rk a z iy b o ‘lim la ri deb a ta d i. K o 'p g in a
analizatorlarning
masalan,, teri, b o ‘g ‘im-muskul (kinestetik) visseral 
an alizato rlarn in g m arkaziy b o iim la r i, boshqacha aytganda 
m iya
p o 'stlog ‘idagi vakilligi
fazoda bir-biriga mos keladi va qisman bir-birini 
qoplaydi. A nalizatorlarning m arkaziy b o iim la ri joylashgan p o ‘stloq 
sohalarini katta yarim sharlar 
p o ‘stlog ‘ining sensor
soha 
lari deb
atash 
rasm b o ig a n . Bu sohalar periferik reseptor maydonlaming yarim sharlar 
p o ‘stlog‘idagi proyeksiyasidan iborat.
Somatik va visseral sezuvchanlikning yarim sharlardagi vakilligi.
Har bir yarim sharda 
som atik
(teri va b o ‘g ‘im -m uskul) va 
vesseral
sezuvchanlik vakilligining ikki sohasi bor, bu sohalar shartli ravishda yarim 
sharlar po‘stlog‘ining I va II somatosensor sohalari deb ataladi. Yarim 
sharlar p o ‘slog‘ining 
birinchi somatosensor
sohasi orqadagi markaziy 
pushtada b o iib , ikkinchi sohaga qaraganda kattaroq. Gavdaning qarama- 
qarshi tomonidagi teri (tagtil va temperatura), bo‘g‘im-muskul va visseral 
reseptorlar oladigan axborotni yetkazib beruvchi talamusning orqadagi 
ventral yadrosidan afferent impulslar birinchi somatosensor sohaga kiradi.
Odam gavdasi turli qismlarining proyeksiyalarida shu sohada qanday 
joylashganligi ko‘rsatilgan. Q o i panjasi reseptorlari, ovoz apparati vayuzning 
miya po‘stlog‘idagi vakilligi kattaroq maydonni, tana, son vaboldiming vakilligi 
esa kichikroq maydonni egallashi 37-rasmdan ko‘rinib turibdi.
Miya po‘stlog id a g i proyeksiya maydonni biror reseptor maydondan 
ta ’sirlarini qabul qilishda qatnashuvchi po‘stloq nerv hujayralarining 
soniga b o g iiq . Po‘stloqda nerv hujayralari qancha k o ‘p b o is a , periferik 
ta’sirlar analizi o ‘shanchako‘proq farqlanadi. Vessiral afferent sistemalar 
(hazm y o ii, chiqarish apparati, yurak tomirlar sistemasi) reseptorlarining 
m iya po ‘stlog‘idagi proyeksiyalari gavdaning tegishli qismlaridagi teri 
reseptorlarining vakilligi sohasida joylashgan.
151

---