Likvortiniq varangsiz. Solishtirma og‘irligi 1,005-1,007, reaksiyasi
sal-pal ishqoriy; PH qonnikigayaqin (7,4). Likvorda juda ozgina limfotsit
hujayralar bor (1 mm3 da 1 dan 5 tagacha). Likvor oqsillam ing kamligi
bilan qon va limfadan farq qiladi (oqsillar qonda 7-8% ga yaqin, limfada
0,3-0,5%, likvorda esa faqat 0,02%). Anorganik tuzlar qonda qancha
b o isa , likvorda ham taxminan o'shancha. Likvorda fermentlar va immun
jism lar (antitelolar) yo‘q.
Q o rin ch alarin in g to m irla r ch igalini qoplovchi h u ja y ralar faol
sekretsiyasi natijasida likvor hosil b o iish in i bir qancha m a’lumotlar
k o ‘rsatib turibdi.
Likvor miqdori bir qadar doimiy bo‘lib, uzluksiz hosil bo‘lib turadi,
shuning uchun likvor doim so‘rilib turishi ham kerak. Likvor qisman
lim fa sistem asiga so‘riladi, lekin asosan o ‘rgim chakuyasim on parda
o stid a g i k a m g a k la rd a n v e n o z siste m a g a k ira d i. B u n d a p a x io n
granulatsiyalari ahamiyat kasb etadi, deb hisoblashadi.
Likvor miyaning o ‘ziga xos ichki muhiti b o iib , uning tuzlar tarkibini
va osmotik bosimini bir xilda saqlab turadi. Bundan tashqari,, likvor
m iyaning
gidravlik yostiqchasi b o iib , nerv hujayralarini m exanik
shikastlardan yaxshi saqlaydi.
L ikvor sirkulyatsiyasi buzilganda m arkaziy nerv sistem asining
faoliyati buziladi. Likvom ing ahamiyati shundan iboratki,
u miyaning
m a ’lum d a ra ja d a o z iq la n tiru v c h i m u h iti h is o b la n a d i. M iy a
qorinchalarining likvoridagi qand o ‘rgimchakuyasimon parda ostidagi
kam gak likvoridagiga nasbatan k o ‘p ekanligi shundan dalolat beradi
(m iya qorinchalarida
likvor hosil b o ia d i, o ‘rgim chakuyasimon parda
ostidagi kamgakda esa likvor so‘rilib ketadi). Likvoming yana bir ahamiyati
shuki, m iya to ‘qim alarida m odda alm ashinuvidan hosil b o ia d ig a n
tashlandiq m oddalar likvor yordamida m iyadan ketib, qonga q o ‘shiladi.
G em a to -en sefa lik barer.
L ik v o m in g tark ib i
g e m a to -e n se fa lik
barerning
(L.S.Shtem ) xossalariga k o ‘p jihatdan b o g iiq .
Qon bilan
likvomi bir-biridan ajratib turadigan kapillyarlar devori va ba’zi neyrogliya
hujayralar (astrotsitlar) shunday to ‘siq hisoblanadi. Bir qancha faktlar,
jum ladan qon va likvor tarkibining farq qilishi gem atoensefalik barer
borligidan guvohlik beradi. Qonda b o iad ig a n yoki qonga sun’iy y o i
bilan kiritiladigan k o ‘pgina m oddalar likvorda mutlaqo y o ‘q, holbuki
kimyoviy tuzilish jihatdan ularga o ‘xshaydigan boshqa moddalar qonda
ham, likvorda ham bir xil yoki deyarli baravar konsentratsiyada uchraydi.
Aftidan qon bilan likvom i bir-biridan ajratib
turadigan m embranalar
moddalam i tanlab o ‘tkazsa kerak.
164
Bundan tashqari, miya hujayralari bilan likvor o ‘rtasida ham barer
borligi ehtimolga yaqin. Ammo gemato-likvor barer boshqacha aytganda,
gem ato-ensefalik barer k o ‘proq ahamiyatli b o is a kerak.
Yod birikmalari, nitratlar (nitrat kislotatuzlari), salitsilatlar (salitsilat kislota
tuzlari), metilen ko‘ki, barcha koloidlar, immunjismlar antibiotiklar (penitsillin
va streptomitsin) normada qondan likvorga o ‘tmaydi va binobarin barerda
ushlanib qoladi. Alkogol, xloroform, strixnin, morfin, qoqshol (stolbnyak)
toksini barer orqali likvorga bemalol o‘tadi (bu moddalar qonga o‘tgach,
nerv tizimiga tezroq ta’sir etishi ham shu bilan izohlanadi).
K o ‘pgina dori m oddalar likvorga o ‘tmaydi va shuning uchun nerv
markazlariga ta ’sir etmaydi. L.S.Shtem gemato-ensefalik baremi chetlab
o ‘tib bevosita likvorga dori quyishni tavsiya etgan edi. Shu m aqsadda
igna ensa suyagi ostidan yoki beldan sanchilib, dori m oddalar eritmasi
likvorga quyiladi.
M iyaning b a’zi bir infeksion kasalliklarini davolashda dori moddalar,
masalan, antibiotiklar gemato-ensefalik barer orqali o ‘tmasa, shuningdek,
markaziy nerv tizimining faolligini o‘zgartirish uchun unga ba’zi kimyoviy
m oddalar bilan bevosita ta ’sir etish zarur b o ‘lsa,
dori m oddalarni
organizmga shu y o i bilan kiritishgan.
B a ’zi moddalar qonga yoki likvorga kiritilganda butunlay boshqacha
ta ’sir etishi mumkin. Gemato-ensefalik barer orqali o ‘tmaydigan modda
qonga kiritilsa, a’zoning shu moddaga ko‘rsatadigan reaksiyasiga b o g iiq
b o iad i. Bordi-yu, o ‘sha modda bevosita likvorga kiritilsa, bunga javoban
ro ‘y beradigan reaksiya avvalo, moddaning nerv m arkazlariga ta ’sir
e tish ig a b o g i i q . M a sa la n , q u y id ag i fak t shu b ila n izo h la n a d i:
adenozintrifosfat kislota qonga kiritilsa,
arteriyalar va arteriolalar
kengayishi sababli arterial bosim pasayib ketadi; ensa suyagining ostidan
igna sanchib, shu moddaning o ‘zi likvorga bevosita kiritilsa, arterial bosim
k o ia rilad i, chunki adenozintrifosfat kislota uzunchoq miyadagi tom ir
harakatlantiruvchi markazni qo‘zg ‘atadi.
165
