nerv siste m asin in g p astro q d a g i b o iim la rig a , im p u lsla r yub o rib ,
organizmdagi harakat apparatining faoliyatini boshqaradi.
Katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idagi m otor sohaning tushuv tolalaridan
b ir qism i, B undan tashqari,, retikulyar
form atsiya va gipotalam us
h u ja y ra la rig a b e v o s ita b o ra d i, shu tu fa y li h a ra k a t s o h a sin in g
ta ’sirlanishiga javoban k o ‘pincha tom ir reaksiyalari kelib chiqadi.
Yarim sharlar p o ‘stlog ‘ining prem otor sohasi.
K atta yarim sharlar
p o ‘stlog‘ining harakat (motor) sohasidan
oldingi tom onda prem otor
soha bor, bu soha Brodm an b o ‘yicha 6-va 8-m aydonlarni egallaydi.
Premotor sohada ham piramidal hujayralar ju d a ko‘p. Bu hujayralarning
o 'siq lari spinal neyronlarga ham , targ ‘il tanaga, dumli yadroga, qizil
y a d ro g a , q o ra s u b s ta n s iy a g a v a sh u k a b ila r g a h a m b o ra d i.
Q o‘zg ‘alishlar
shu yerdan retikulo-spinal, tekto-spinal, rubro-spinal
va vestibulo-spinal y o ila r orqali m iyaning oraliq va harakatlantiruvchi
neyronlariga kiradi.
6-maydonning ayrim qismlariga elektr toki bilan ta ’sir etilganda bosh
va ta n a t a ’sir etila y o tg a n y arim sharga q aram a-q arsh i to m o n g a
harakatlanadi. Bu harakatlar koordinatsion xarakterda b o iib , muskullar
tonusining o ‘zgarishi bilan dovom etadi. 6-maydon qismlaridan birining
ta ’sirlanishiga javoban ovqat yutish harakatlari, nafas
olishning keskin
darajada d ‘zgarishi va chinqirish hodisalari kelib chiqadi.
O dam m iya p o ‘stlo g ‘inig prem otor sohasidagi kichik b o ia k la r
neyroxirurgiya operatsiyalarida olib tashlansa, qo in in g nozik harakatlari
saqlangani holda harakat k o ‘nikmalari buziladi.
Katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idagi prem otor sohaning b a ’zi qismlari
olib tashlansa, voyaga yetgan so g io m odamga xos b o im ag an reflekslar
kelib chiqadi.
M asalan,, miya p o ‘stlo g in in g prem otor sohasidan q o i
h a ra k a tla rin i b o sh q aru v c h i b o i a g i olib ta sh la n g a c h , z o ‘r berib
changallash refleksi ro ‘y beradi: yengilgina tagtil ta ’sir (kaftga tegish)
natijasida harakat kelib chiqadi. Bu harakat yangi
tu g ilg a n bolalarda
piram idal y o i funksional jih a td an yetilguncha o ‘tadigan davrdagi
changallash refleksini eslatadi.
Voyaga yetmagan kishilar miya po ‘stlog‘ining m otor yoki premotor
sohasida oyoq muskullarining vakilligi joylashgan soha olib tashlansa
Babinskiy refleksi paydo b o ia d i.
Qo ‘shimcha motor.
Q o‘shimcha m otor soha katta yarim sharlarning
medial sohasida b o iib , diametri 1-2 sm danoshm aydi. Gavdaning hamma
qismidagi muskullar vakilligi shu sohada ekanligi uning turli qismlariga
ta ’sir etib ko‘rib aniqlanadi.
158
Q o‘shimcha m otor sohaga ta ’sir etilganda tana holati o'zgaradi, ayni
vaqtda oyoq va tananing ikki tom onlam a harakatlar! r o ‘y beradi.
K o‘pincha shu sohaga stimul berilganda har xil vegetativ reaksiyalar
kelib chiqadi - qorachiqlar kengligi o'zgaradi, yurak urish tezlashadi va
hokazo. Q o‘shimcha m otor soha odam holatini boshqarishda yordamchi
ahamiyat kasb etadi, deb faraz qilishadi (odam holatini motor va premotor
sohalar boshqaradi).
Do'stlaringiz bilan baham: