No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

e
e
v







(34.3)
β
–
-yemirilish uchun energetik shart quyidagicha yoziladi:
M(A,Z)>M(A,Z+1)+m
e
, (34.4)
bunda 
M(A,Z) — ona yadroning, M(A,Z+1) —qiz yadroning
massalari. Demak, 
β
–
-yemirilish sodir bo‘lishi uchun ona
yadroning massasi qiz yadro va elektron massalarining yig‘indisidan
katta bo‘lishi zarurdir. 
β
–
-yemirilishda ajralib chiqqan energiya esa
E
β
–
= [M(A,Z)–M(A,Z+1)–m
e
]
c
2
(34.5)
ifodadan topiladi.
Yadrolarning radioaktivligi ulardagi neytron va protonlar
sonining bir-biriga nisbatan muvofiqligi bilan bog‘liq bo‘lgan
yadrolarda 
β
- yemirilish sodir bo‘ladi. Shu tufayli, bu yemirilishda
nuklonlarning bir-biriga o‘zaro aylanishini ko‘rish mumkin. Agar
yadroda neytronlar soni ortiqcha bo‘lsa, 
β
–
- yemirilish kuzatiladi.
Uning natijasida neytronlardan biri o‘zidan elektron chiqarib,
protonga aylanadi (104- rasm):
.
e
n
p e
v

 


(34.6)
(34.6) yemirilishdan so‘ng hosil bo‘lgan yadrodagi proton va
neytronlar sonining o‘zaro muvofiqligi oz bo‘lsa-da, to‘g‘rilanadi.
(34.6) yemirilishni yadroda elektron-pozitron juftlarining hosil
bo‘lishi bilan tushuntirish mumkin. Bundagi pozitron neytron
bilan birikib, protonni hosil qilsa, elektron esa erkin holatda ajralib
chiqadi.
Yadrolarning o‘z-o‘zidan 
β
+
-zarralarni, ya’ni pozitronlarni
chiqarish hodisasi 
βββββ
+++++
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish deyiladi (105- rasm).U uchun
siljish qoidasini quyidagicha yozish mumkin:
1
X
Y
,
A
A
Z
Z
e
e








(34.7)
bu yerda e
+
— pozitron, 
υ
e
—
elektron neytrinosi. Bunday
yemirilishga misol tariqasida
uglerod
11
6
C
yadrosining yemi-
rilishini olamiz:
104- rasm.
104- rasm.
104- rasm.
104- rasm.
104- rasm.
N
P
e
-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 6 5
+
11
11
6
5
20,4 min
C
B
.
e
e v






Bu tipdagi yemirilish uchun energetik shart quyidagicha:
( , )
( ,
1)
,
e
M A Z
M A Z
m



(34.8)
bunda 
M(A,Z) — ona yadro, M(A,Z — 1) — qiz yadroning massalari.
Demak,
β
+
-yemirilish sodir bo‘lishi uchun ona yadroning massasi
qiz yadro bilan pozitronning massalari yig‘indisidan katta bo‘lishi
kerak. 
β
+
-yemirilish vaqtida ajralib chiqqan energiya quyidagiga teng:
2
[
( , )
( ,
1)
] .
e
E
M A Z
M A Z
m c



 
Agar yadrodagi protonlar soni ortiqcha bo‘lsa, shu yadroning
β
+
-yemirilishi kuzatiladi. Buning natijasida protonlardan biri o‘zidan
pozitron chiqarib, neytronga aylanadi (106- rasm):
.
e
p
n e
v

 

(34.10)
Yadrodan pozitron chiqishi natijasida unda turg‘un proton-
neytron kompleksi yuzaga keladi. Protonning neytronga aylanishi
yadro o‘ziga yaqin turgan qobiqdagi eletkronni tortib olishi tufayli
ham sodir bo‘lishi mumkin. Mana shu hodisa 
elektron qamrash
elektron qamrash
elektron qamrash
elektron qamrash
elektron qamrash
deyiladi.
105- rasm.
105- rasm.
105- rasm.
105- rasm.
105- rasm.
A
Z
X
A
Z – 1
Y
e
+
106- rasm.
106- rasm.
106- rasm.
106- rasm.
106- rasm.
p
n
e
+
Agar eletkron 
K-qobiqdan
K-qobiqdan
K-qobiqdan
K-qobiqdan
K-qobiqdan
tortib olinsa, 
K-qamrash, L-
K-qamrash, L-
K-qamrash, L-
K-qamrash, L-
K-qamrash, L-
qobiqdan
qobiqdan
qobiqdan
qobiqdan
qobiqdan olinsa, L-qamrash
L-qamrash
L-qamrash
L-qamrash
L-qamrash
deyiladi. Elektron qamrash
quyidagi sxema bo‘yicha sodir
bo‘ladi:
.