No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

M A Z
M A
Z
M




(34.2)
bu yerda
M(A,Z) — ona yadroning massasi, M(A-4, Z-2) esa qiz
yoki ikkilamchi yadroning massasi. Bu shart 2- yemirilish uchun
energetik shart
energetik shart
energetik shart
energetik shart
energetik shart deyiladi. 
α
- yemirilish bilan bir vaqtda 
β
- yemirilish
yoki spontan bo‘linish jarayonlari kuzatilishi mumkin. Ular har
doim 
α
- yemirilish jarayoni bilan raqobatlashadi.
Yadrolarning 
α
- zarralarning o‘zidan chiqarish jarayoni kvant
mexanikasi effekti bo‘lib, u 
tunnel effekti
tunnel effekti
tunnel effekti
tunnel effekti
tunnel effektining o‘zidir. De-Broyl
to‘lqiniga ega bo‘lgan 
α
-zarralarning yadro 
potensial to‘sig‘i
potensial to‘sig‘i
potensial to‘sig‘i
potensial to‘sig‘i
potensial to‘sig‘ini sizib
o‘tish effekti 
tunnel effekti
tunnel effekti
tunnel effekti
tunnel effekti
tunnel effekti deyiladi. Quyidagi fikrlar asosida bu
potensial to‘siq haqida tasavvurga ega bo‘lish mumkin. Yadro ichida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 6 3
hosil bo‘lgan 
α
- zarrani va nuklonlarni undagi potensial to‘siqning
OA qismida turibdi, deb qarash mumkin (102- rasm). Potensial
to‘siq yoki o‘raning chuqurligi U
0
bo‘lsa, har qanday zarra
yadrodan tashqariga chiqishi va yadro kuchlarining ta’sirini yengishi
uchun, eng kamida 
U
0
dan kichik bo‘lmagan energiyaga ega bo‘lishi
zarurdir. Buni qisqacha qilib, yadroning chegarasida biror-bir
balandlikka va kenglikka ega bo‘lgan potensial to‘siq mavjud, deb
aytsa bo‘ladi. 102- rasmda kengligi 
l va balandligi U
0
bo‘lgan to‘g‘ri
to‘rtburchakli potensial to‘siq ko‘rsatilgan. 
α
- zarraning 
E
d
energiyasi bu to‘siq yoki o‘raning balandligiga qaraganda kichik
bo‘lishiga qaramasdan, to‘lqin xususiyatlariga ega bo‘lganligi uchun,
sterlka bilan ko‘rsatilganidek, potensial to‘siqni sizib o‘tib,
yadrodan tashqariga — yadro kuchlari ta’sir qilmaydigan sohaga
chiqib ketadi. Òunnel effekti 
α
-yemirilishning barcha qonuni-
yatlarini tajriba natijalari bilan mos holda tushuntirib beradi.
Yadrolarning o‘z-o‘zidan 
β
+
− 
yoki 
β
–
- zarralarni chiqarish
jarayoni 
βββββ
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish deyiladi. 
β
- radioaktiv yadrolarning yarim
yemirilish davri 10
–2
s<
T<·10
15
yil oralig‘ida o‘zgarsa, uning
energiyasi 18 keV<
E<16,6 MeV oraliqda o‘zgaradi.
β
–
- yemirilish uch xil bo‘ladi: 1. 
β
–
- yemirilish. 2. 
β
+
- yemirilish.
3. Elektron qamrash (
K-qamrash).
βββββ
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish
-yemirilish deb, yadrolarning o‘z-o‘zidan elektronlarni,
ya’ni 
β
-zarralarni chiqarish jarayoniga aytiladi (103- rasm). Bu
yemirilish uchun siljish qoidasi quyidagicha yoziladi:
1
X
Y
,
A
A
Z
Z
e
e
v








bu yerda 
e
v

— zarra 
elektron antineytrinosi
elektron antineytrinosi
elektron antineytrinosi
elektron antineytrinosi
elektron antineytrinosi deyiladi (uni
ma’ruzaning keyingi qismida ko‘ramiz). Bu yemirilishga misol
tariqasida tritiy 
3
1
H

ning yemirilishini ko‘ramiz:
102- rasm.
102- rasm.
102- rasm.
102- rasm.
102- rasm.
U
U
0
E
a
0
A
B
X
l
103- rasm.
103- rasm.
103- rasm.
103- rasm.
103- rasm.
e
-
A
Z
X
A
Z+1
Y
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 6 4
3
3
1
2
H
H e
.