Нафас физиологияси. Нафас олиш ва чиқариш механизми. Қонда газлар транспорти. Тўқималарда газ алмашинуви. Нафаснинг бошқарилиши. Тематик режа

 
Ирритант 
рецепторлар
 
нафас 
йўлларининг 
эпителиал 
ва 
субэпителиал қаватларида жойлашади ва бир вақтнинг ўзида ҳам механо-, 
ҳам хеморецептор вазифасини ўтайди. Ирритант рецепторларининг қўзғалиш 
бўсағаси чўзилиш рецепторларига нисбатан юқорироқ. Ўпка ҳажми 
ўзгарганда ирритант рецепторларда қисқа муддатли импульслар пайдо 
бўлади. Шунинг учун ҳам бу рецептор тез мослашувчи механорецепторлар 
номини олган. Шунингдек, ирритант рецепторлар нафас йўлидаги чанг, ҳар 
хил моддалар буғи (аммиак, эфир, тамаки тутуни) ҳамда нафас йўли 
деворида ҳосил бўлувчи биологик фаол модда – гистамин билан ҳам 
таъсирланади.
Ирритант рецепторларни қитиқлаш ўпканинг чўзилувчанлигини 
камайтиради. Ҳар хил касалликлар (бронхиал астма, ўпка шиши, 
пнермоторакс, кичик қон айланиш доирасида қоннинг димланиб қолиши)да 
ирритант рецепторлар кучли қўзғаладилар ва натижада ҳансираш юзага 
келади.
Трахеядаги ирритант рецепторларнинг қитиқланиши йўталга сабаб 
бўлади.
Ўпка чўзилишини сезувчи рецепторлар
. 
Бу рецепторлар ўпка ҳажми 
ортганда қўзғалади. Нафас олганда бу рецепторлардан бораётган импульслар 
ортади ва нафас чиқарганда эса камаяди. Бу рецептор секин мослашуви ва 
ҳар хил қўзғалувчанликка эга эканлиги билан характерланади.
J-рецепторлар
. 
Бу рецепторлар кичик қон айланиш доираси 
капиллярлари яқинида альвеоланинг интерстициал тўқимасида жойлашган.
Улар кичик қон айланиш доирасига юборилган биологик фаол 
моддалар (фенилгидигуанид) таъсирида қўзғаладилар. Бу рецепторларнинг 
асосий таъсирловчиси ўпка тўқимаси интерстициал суюқлигининг 
ортишидир. J-рецепторларнинг турғун қўзғалиши пневмония, ўпка шиши, 

---

ўпканинг майда қон томирлари эмболияси, кичик қон айланишида димланиш 
каби ҳолларда кузатилади.
J-рецепторлари қитиқланганда тез ва юзаки нафас олиш ва рефлектор 
бронхоконструкция кузатилади.