Нафас физиологияси. Нафас олиш ва чиқариш механизми. Қонда газлар транспорти. Тўқималарда газ алмашинуви. Нафаснинг бошқарилиши. Тематик режа

пневматаксик
 
марказ
 
нуқтаси
 
аниқланган. Бу марказни емириш нафас олиш ва чиқариш 
жараёнининг узайишига, таъсирлаш эса нафас циклларининг аввалгидек 
содир бўлишига олиб келади.
Варолиев кўприги марказлари адашган нервни икки томонлама кесиш 
билан биргаликда шикастланса, ҳайвонларда нафасни нафас олиш босқичида 
тўхташига олиб келади ёки бу инспиратор 
апнейзис
 
деб аталади. Инспиратор 
апнейзис кам, қисқа вақтли ва тез такрорланувчи нафас чиқариш билан 
алмашиб туради.
Узунчоқ миядаги нафас марказининг нейронларига ритмик 
автоматия 
хос. Нафас марказига келувчи афферент импульслар тўхтатиб қўйилгандан 
кейин ҳам биопотенциалларнинг ритмик ўзгаришлари рўй бериши, уларни 
электр асбоблар билан қайд қилиш мумкинлиги нафас марказида автоматия 
борлигини кўрсатади.
Нафас марказининг ўзидаги модда алмашинув жараёнлари ва уни 
карбонат ангидридга нисбатан юксак сезгирлиги нафас марказининг 
автоматик равишда қўзғалишига сабаб бўлади. Ўпка рецепторлари, 
томирларнинг рефлексоген соҳалари, нафас мушаклари, скелет мушаклари 

---

рецепторлари, шунингдек марказий нерв системасининг юқорироқдаги 
қисмларидан келадиган импульслар, ниҳоят гуморал таъсирлар нафас 
марказининг автоматиясини бошқариб туради.
Нафас марказининг автоматияси юрак мушаклари автоматиясидан 
фарқ қилади. Биринчидан, нафас маркази бошқа марказлар билан алоқада 
бўлиши шарт. Иккинчидан, бу марказга рецепторлардан, айниқса 
хеморецепторлардан афферент импульслар келиб туриши керак.
Нафаснинг рефлектор бошқарилиши.
 
Нафас маркази нейронлари 
нафас йўли, ўпка альвеоласи ва қон томир рефлексоген соҳаларидаги 
механорецепторлар билан боғланганлиги туфайли рефлектор бошқарилиш 
амалга оширилади.
Одам ўпкасида қуйидаги механорецепторлар мавжуд:

Ирритант 
ёки нафас йўли шиллиқ қаватида жойлашган тез 
мослашувчи рецепторлар;

Ўпка 
чўзилганда қўзғаладиган 
рецепторлар;

J-
рецепторлар.