Нафас физиологияси. Нафас олиш ва чиқариш механизми. Қонда газлар транспорти. Тўқималарда газ алмашинуви. Нафаснинг бошқарилиши. Тематик режа

 
Нафас олиш механизми.
Нафас олиш фаол жараён бўлиб, бир қанча қаршиликларни енгишга 
йўналтирилган. Нафас олганда кўтарилган кўкрак қафасининг оғирлиги, 
ташқи қовурғалараро мушаклар, диафрагма, кўкрак қафаси эластиклиги 
қаршиликлари, тўқималарнинг қовушқоқлиги, қорин бўшлиғидаги босим, 
ўпканинг 
эластик 
қаршилиги, 
нафас 
йўлларининг 
аэродинамик 
қаршиликларини енгишга тўғри келади. Нафас олиш жараёнида кўкрак 
қафаси ҳажми учта - вертикал, саггитал ва фронтал йўналишларда кенгаяди. 
Шу вақтда диафрагма яссилашиб, пастга тушади.

---

Нафас мушакларига асосан кўндаланг тарғил скелет мушаклари ва 
диафрагма киради. Улар бошқа скелет мушакларидан ўзларининг ниҳоятда 
аҳамиятли эканлиги билан фарқ қилади, чунки нафас мушаклари бутун ҳаёт 
давомида ритмик қисқариб туриши керак.
Икки турдаги асосий ва қўшимча (ёки ёрдамчи) нафас мушаклари 
тафовут қилинади. Тинч ҳолатда бўлганда соғлом одамнинг нафас олишини 
диафрагма ва ташқи қовурғалараро ва тоғайлараро мушаклар таъминлайди.
Диафрагма ҳам кўндаланг тарғил мушакдан ташкил топган бўлиб, 
қисқариши ҳисобига у гумбаз ҳолатидан ясси ҳолатга ўтади (1,5 
см 
гача 
пастга тушади) ва қорин бўшлиғи аъзоларини пастга ва ён тарафларга 
силжитади, натижада кўкрак бўшлиғи вертикал йўналишда катталашади.
Чуқур нафас олганда ёки тез-тез нафас олганда қўшимча нафас 
мушаклари ҳам иштирок этади. Буларга қовурғаларни кўтарувчи: 
нарвонсимон, катта ва кичик кўкрак, олдинги тишсимон мушаклар, елка 
камари ва елкани қимирлатмай турувчи мушаклар - трапециясимон, 
ромбсимон, куракни кўтарувчи мушаклар киради. 
 
Нафас чиқариш механизми. 
Нафас чиқариш пассив жараён бўлиб, нафас олиш мушаклари бўшаша 
бошлагач, юқорида санаб ўтилган қаршиликлар таъсирида диафрагма 
гумбази кўтарилиб, кўкрак қафаси дастлабки ҳолига айтади.
Тез-тез ва чуқур нафас чиқарилганда эса нафас чиқариш мушаклари 
иштирок этади. Буларга: ички қовурғалараро мушаклар, қорин мушаклари 
(қийшиқ, кўндаланг ва тўғри), қўшимча нафас чиқариш мушаклари, яъни 
умуртқани букувчи мушаклар ҳам киради.