"Молиявий менежмент" фанининг предмети, объекти

2-савол баёни. Нима сабабдан илгари молиявий барқарор бўлган корхона тўловга қобилиятсиз бўлиб қолади? Назария кўрсатиб амалиёт тасдиқлайдики, замонавий шароитда тўлов интизомини бузиш оқибатда корхона стратегиясини бозор ҳолатининг ривожланиш тенденсиясига мос эмаслигини кўрсататди.
Бундан 30 йил аввал корхонани бошқаришнинг стратегик принциплари мавжуд бўлмаган. Фақатгина 60-70 йиллар атрофида бошқарувнинг янги услублари ва у билан “стратегик бошқарув” атмаси пайдо бўлди. Бу биринчи бўлиб, бизнеснинг ташқи муҳитида ўзгаришлар содир бўлишига олиб келди.
Хозирги пайитда, бозорда яшаб қолиш ва рақобатбардошликни сақлаб қолиш учун барча корхоналар вақти-вақти билан ўз хўжалик фаолиятларида ўзгаришларни амалга ошириб туришлари лозим. Инқирозга қарши бошқарув стратегияси қуйидагиларга имкон беради:
Корхона ташқи ўзгаришларга қайси усул билан қарши тура олиши мумкин (тез-тез, гоҳида ва амалда олдиндан айтиб бўлмайдиган ўзгаришлар).
Ўрнатилган мақсадларга эришиш ва ҳаёт қобилиятини сақлаб қолиш учун олдиндан қандай тадбирларни ишлаб чиқиш лозим.
Инқирозга қарши бошқарув стратегияси хусусий ва давлат корхоналарини қўшиб ҳисоблаганда барча режалаштирилган, ташкиллаштирилган ва стратегия амал қиладиган соҳадаги назорат қилинадиган ҳолатларни, ишлаб чиқариш жараёнларини, ижтимоий-иқтисодий тизимга кирувчи ҳамма таркиб ва маданиятни ўз ичига олади. Ташқи ва ички ўзгаришлар корхона ўз мақсадига этишишига қайси соҳада ҳавф солаётган бўлса, шунга мос равишда инқирозга қарши стратегия танланади.
Ликвидлик инқирози даврида корхонанинг энг оддий вазифаси сарфларни қисқартириш ҳисобланади. Инқирозгача бўлган жараёнда кўплаб миллий корхоналарда персонални бўшатиш кузатилган. Ҳақиқаттан ҳам, инқирозли шароитларда ҳодимларни бўшатиш зарур. Акс ҳолда, натижа ёмон оқибатларга олиб келиши мумкин. Менежернинг ҳаракати бунда сузувчи ва ақлга асосланган бўлиши лозим. Чунки, инқирозли шароитда ишчиларни бўшатишдан бошқа вариантлар ҳам бор, яъни иш ҳақини ҳам вақтинчалик қисқартириб туриш мумкин. Бу ҳам харажатларни қисқартириш ҳисобланади.
Стратегия – бу корхонани атроф-муҳитга самарали мослашиш принципи ҳисобланади. Инқирозга қарши бошқарув жараёнида стратегия 3 босқичда ишлаб чиқилади.
Корхона фаолиятининг инқирозга қарши бошқарув стратегиясини ишлаб чиқишнинг биринчи босқичи – бу аниқ, комплекс ва ўз вақтида корхона ҳолатини ташхислашдир.
Инқирозга қарши режалаштиришнинг иккинчи босқичи – корхона мақсадлар тизимини ва миссиясини тўғрилаш (ескисини қайта кўриб чиқиб агар зарур бўлса ўзгартириш киритиш).
Агар миссия – бу корхонани келажакда қандай бўлишини олдиндан кўриш бўлса, мақсадлар тизими (қисқа ва узоқ муддатли) – мақсаддан келиб чиқиб ҳоҳланган натижалар ҳисобланади.
Инқирозга қарши режалаштиришнинг учинчи босқичи – корхонани иқтисодий инқироздан чиқаришни муқобил стратегик вариантларини шакллантириш ва стратегиялар танлови ҳисобланади.
Шу билан стратегик режалаштириш жараёни тугайди ва танланган стратегияни амалга ошириш тактикасини аниқлаш жараёни бошланади (оператив режалаштириш), шундан сўнг, инқирозга қарши стратегияни амалга оширилади, баҳоланади ва натижалар назорат қилинади.
Иқтисодий инқироздан чиқишнинг тактик (оператив) чора-тадбирларига харажатларни қисқартириш, бўлимларни ёпиш, ҳодимлар сонини қисқартириш, ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажмини қисқартириш, фаол маркетинг тадқиқотлари, маҳсулот нархини ошириш, ички заҳиралардан фойдаланиш, модернизация, жорий зарарларни аниқлаш, ички заҳираларни аниқлаш, мутахассисларни жалб қилиш, кредитлар олиш, тартибни мустаҳкамлаш кабилар киради.
Стратегик ва оператив режалаштириш биргаликда қўлланилади, уларни бирини иккинчисидан ажратиш мумкин эмас. Тактик режалаштириш танланган стратегия доирасида амалга оширилади. Иқтисодий инқироздан чиқишнинг тезкор тадбирларини стратегик мақсадларсиз амалга ошириш қисқа муддат ичида молиявий ҳолатни яхшилаши мумкин, лекин инқирозли вазиятни вужудга келтирган туб сабабларни бартараф эта олмайди.
Тактик режалаштиришнинг биринчи босқичи – бу танланган инқирозга қарши стратегияни амалга ошириш ҳисобланиб, бунда менежерлар қуйидагиларни амалга ошириши зарур:
Инқирозга қарши ишлаб чиқилган стратегия ва мақсадни, уларнинг ўзаро боғлиқлигини қатъий тушунтириш. Инқирозга қарши стратегияни амалга ошириш жараёнида янги стратегия ва мақсадлар ҳақидаги тушунчаларни ҳамкорларни кенг жалб қилиш мақсадида этказиш. Амалга оширилаётган инқирозга қарши стратегияга боғлиқ равишда ресурсларни келтириш.
Ташкилий таркиб бўйича қарор ишлаб чиқиш.
Янги стратегияни амалга оширишда барча қаршиликларни ўрганиб чиқиш ва уларни бартараф этиш лозим. Бундан ташқари стратегияга бир қанча омиллар ҳам таъсир қилиши мумкин.
Тактик режалаштиришнинг иккинчи босқичи – бу стратегия бажарилишини назорат қилиш ва баҳолашдир.
Агарда корхона ўз вақтида ташқи ҳавф-ҳатар пайдо бўлишини сеза олса ва унга қарши самарали таъсирни ишлаб чиқиш учун етарлича вақтни бошқара олса у доимий равишда барча муаммоларни ликвидация қилиб бориши мумкин. Лекин инқирозли вазиятларда ўзгаришларни чегараланган муддатларда амалга ошириш лозим. Шу сабабли инқирогзга қарши стратегияни режалаштиришда ишлар параллелигини вақтдан ютиш мақсадида максималлаштириш лозим.
Бундай ҳолда инқирозга қарши стратегиянинг йўналиши ва бош механизмларининг траэкторияси (умумиқтисодий ривожланиш стратегияси доирасида) барқарор иқтисодий ўсиш ва жаҳон иқтисодий ҳамжамиятига интеграциялашишга йўналтирилган бўлиши лозим:
Замонавий менежмент воситалари ва усулларидан фойдаланиш.
Корхонанинг ички ривожланиш жараёнларини фаоллаштириш.
Ташкилотнинг бошқарув ва ҳужжат айланиш тизимлари регламентларини барпо этиш. Инқирозга қарши стратегияни самарали амалга ошишини таъминловчи фаолиятнинг асосий кўрсаткичларини мониторинги ва назорат тизимларини ташкил этиш. Корхонанинг барқарор иқтисодий ўсишига йўналтирилган ривожланиш дастурини ишлаб чиқиш. Зарур ҳолларда комплекс таҳлилни ўтказиш ва стратегияни корректировка қилиш. Стратегияни амалга ошириш доирасида маънавий ва моддий рағбатларни ишлаб чиқиш. Бошқарув қарорларини қабул қилиш ва ишлаб чиқишда ижтимоий мезонлардан фойдаланиш ҳамда ижтимоий оқибатларни ҳисобга олиш.
Ривожланишда инновацион стратегиянинг устунлиги.
Фаолиятнинг фойдалироқ йўналишларини ривожлантириш устунлиги.
Корпоратив маданиятни мустаҳкамлаш мақсадида гуруҳбозлик ва субективлик қизиқишларига барҳам бериш.
Инқирозга қарши бошқарувни самарали амалга ошириш танланган бошқарув тизимига, бошқарув маданиятига, менежерлар квалификациясига ҳамда бошқа кўплаб омилларга ва шароитларга боғлиқ.
Инқирозга қарши бошқарув стратегиясини ишлаб чиқишда даставвал, корхона хўжалик фаолиятини ташхисланади. Агар таҳлил қилинган иқтисодий кўрсаткичлар иқтисодий инқирознинг мавжудлиги ҳақида аломат берса, инқироз сабаблари ва у келитириш мумкин бўлган оқибатлар дастлабки таҳлилдан ўтказилади.
Учинчи босқичда инқирозни бартараф этиш ва корхонани молиявий соғломлаштириш бўйича ишчи гуруҳ тузилади. Мазкур ишчи гуруҳ корхонадан ёки четдан жалб қилинган саноат корхонасининг тармоқ хусусиятидан келиб чиққан ҳолда этук ҳодимлардан ташкил топган бўлиши лозим. Уларнинг сони корхонанинг йириклик даражасига ва соғломлаштириш дастурини ишлаб чиқиш тезлигига қараб белгиланади. Улар беш кишидан ўн бир кишигача бўлиши мумкин. Улар сонини тоқ бўлиши қарор қабул қилиш жараёнида овозлар тенг бўлиб қолмаслигига ёрдам беради. Ишчи гуруҳ томонидан инқирозга қарши чоралар дастури ишлаб чиқилгандан сўнг амалиётга татбиқ этилади.
Бешинчи босқичда дастурнинг бажарилиши ишчи гуруҳ томонидан мунтазам назорат қилиб борилади. Агар инқирозга қарши кураш жараёнида ички ва ташқи муҳит омилларида ўзгариш сезилса, у ҳолда дастур оператив равишда тактик жиҳатдан ўзгартирилади. Дастур тўлиқ бажарилгандан сўнг, инқироз бартараф этилганлиги қайтадан корхона фаолиятини ташхислаш ёрдамида баҳоланади. Агар инқироз бартараф этиган бўлса, кейинги саккизинчи босқичга ўтилади. Акс ҳолда, босқичлар изчиллиги тўртинчи босқичга қайтади. Иқтисодий жиҳатдан барқарор саноат корхоналарида эса стратегияни амалга ошириш 3 босқичдан иборат бўлиб, иккинчи босқич расмдаги саккизинчи босқичдан бошланади. Сўнгги тўққизинчи босқич инқирозга қарши стратегия мунтазам тактик жиҳатдан янгиланиб мақсад сари давом этиб кетади.
Инқирозга қарши бошқарув стратегияси ва тактикаси Россиялик олимларнинг фикрига кўра ўзаро боғлиқ жараёнлар бўлиб, уларнинг бирини иккинчисидан ажратиб бўлмайди. Инқирозга қарши бошқарув стратегияси инқирозни бартараф этишнинг ёки инқироз ҳавф солиши мумкин бўлган шароитда унга қарши иммунитет ҳосил қилишнинг бутун бир даври ҳисобланса, инқирозга қарши тактика узоқ даврга мўлжалланган режани бир хил даврлар оралиғида бошқариб бориш услубидир.
Инқирозга қарши стратегиянинг юқоридаги босқичларини саноат корхоналарида татбиқ этиш – бу соҳадаги ишларнинг тартибсизлигига барҳам беради ва инқирозга қарши бошқарув дастурларини корхона фаолиятига мослашувчанлик даражасини ортиради. Инқирозга қарши стратегия ва тактикани амалга ошириш соғломлаштириш ва таваккалчиликни бошқариш дастурларини⁷⁷ ишлаб чиқишда қарор қабул қилиш жараёни билан узвий боғланган. Шу жиҳатдан, инқирозга қарши бошқарувнинг энг асосий жараёни инқирознинг сабаби ва турини аниқлаш эмас, балки инқирозни бартараф этиш учун қарор қабул қилиш босқичидир. Чунки, инқирознинг сабаби ва оқибати оддий таҳлиллар натижасида аён бўлади. Лекин, у билан курашиш жуда ҳам мураккаб жараёндир. Шундай экан, корхоналар инқирозн