Maxsus muassasalarda bolalarni bog’lanngan nutqini o’stirish Mundarija

O'yinning borishi: bolalar o'yinchoqlar yordamida har qanday tanish ertakdan sahnani takrorlashlari kerak edi. Har bir bola mustaqil ravishda o'ziga kerakli o'yinchoqlarni tanlab oldi, sahna yaratdi va qolgan barcha bolalar bu qanday ertak ekanligini, nima haqida ekanligini taxmin qilishlari kerak.
Kundalik faoliyatda o'yin qoidalari yanada murakkablashdi. Bola o'zining ertak yoki hikoyasini o'ylab topishi va o'yinchoqlar yordamida undan sahna ko'rinishini ko'rsatishi kerak edi.
Shuni ta'kidlash mumkinki, ikkinchi bosqichda bolalar asosan bog’langan fikr qurish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarga ega bo'ldilar.
Uchinchi bosqichda bog’langan bayon bayonini qurish qobiliyati mustahkamlandi.
Ettinchi va sakkizinchi darslarning maqsadi bolalarning o'quv jarayonida olgan bilim va ko'nikmalarini mustahkamlash edi.
Ettinchi dars davomida bolalar ertak aytib berishlari yoki ma'lum bir ketma-ketlikda joylashtirilgan syujet rasmlari (bir mavzu bo'yicha uchtadan ko'p bo'lmagan) yoki o'yinchoqlar yordamida hikoya tuzishlari kerak edi. Masalan: bulochka, quyon, bo'ri, ayiq, tulki. Vizualizatsiya, bu holda, nutqning o'ziga xos rejasi bo'lib, bolaning fikrlarini rag'batlantirdi va yo'naltirdi. Ko'rinishni tanlash bolalarning xohishiga ko'ra aniqlandi. Ko'pincha bolalarning hikoyalarida (ertaklarida) vizual tarzda taqdim etilmagan yangi belgilar paydo bo'ldi. Bola syujetni rivojlantirish uchun ularni tanishtirdi. Ba'zida hikoyalar adabiy asarlardan olingan. Shunday qilib, ba'zi bolalarning ertaklarida zanjabil o'rmonda Qizil qalpoqchani, uchta ayiqni va boshqalarni uchratgan.
Sakkizinchi darsda bolalar o'zlarining hikoyalari va ertaklari uchun rasmlarni o'ylab topishdi. Tasvirlar lentalarga yopishtirilgan va "plyonka" olingan (bu material keyinchalik "Magic TV" didaktik o'yinida ishlatilgan). Sehrli TV o'yin .
Maqsad - mantiqiy fikrlashni rivojlantirish, bayonotning alohida qismlarini bir butunga birlashtirish qobiliyatini mustahkamlash.
O'yinning borishi: o'qituvchi bolalarga televizor ko'rishni taklif qildi va tushuntirdi: "Bolalar, bu televizor oddiy emas, bu sehrli. Endi men uni yoqaman va siz tanish ertak va hikoyalarni ko'rasiz va eshitasiz. Ammo muammo shundaki, Agar biz xavf ostida bo'lgan narsani eslab, ishni ovoz chiqarib olsak, bu televizorda ovoz yo'qoladi. (Bolalar tomonidan ixtiro qilingan va lentalarga yopishtirilgan ertaklarning rasmlari "TV"da namoyish etiladi).
Keyinchalik bolalarga “Bu bilan nima qilsa bo'ladi?”, “Kim nima qila oladi?”, “Qayerda edik, aytmaymiz, lekin nima qildik, ko'rsatamiz”, “Shundaymi?” o'yinlari taklif qilindi. Bu sodir bo'ladimi yoki yo'qmi?", "Avval nima, keyin nima?", "Ertakni taxmin qiling", "Sehrli TV", "Telefon". Bolalar ularni mustaqil o'ynashdi, o'qituvchi bolalar o'yinlarini nazorat qildi. Bundan tashqari, bolalar o'zlarining ertaklaridan (hikoyalaridan) alohida sahnalarni dramatizatsiya, dramatizatsiya o'yinlari, o'yinchoqlar, flanel grafikasidagi haykalchalar yordamida sahnalashtirdilar.
Shunday qilib, barcha rejalashtirilgan mazmunni turli xil o'qitish usullari va usullaridan foydalangan holda amalga oshirish bolalar bayonotlarining mustaqilligi va bog’langanligi darajasiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Bolalarning bog’langan gapning tuzilishi, uning alohida qismlarini yagona bir butunga bog'lash usullari haqidagi tasavvurlari boyitildi. Pauzalar va takrorlashlar soni kamaydi.

2.3. Tajriba natijalari

Eksperiment oxirida bolalarning yakuniy nazorat tekshiruvi o'tkazildi. So'rovning maqsadi - katta maktabgacha yoshdagi bolalarda o'qitish natijasida hikoya tipidagi monolog nutqini o'zlashtirish dinamikasini aniqlash.

So'rov uchun dastlabki so'rovda bo'lgani kabi bir xil turdagi topshiriqlar va ko'rgazmali qurollar tanlangan.
Olingan natijalar jadvalda keltirilgan.
Jadvaldan ko'rinib turibdiki, bolalarning bayonotlari yanada bog’langan, to'liq hajmga ega bo'ldi. Tanlangan nutq qobiliyatlarining rivojlanishi nutqning boshqa ko'rsatkichlarida ijobiy o'zgarishlarga olib keldi. Shunday qilib, ko'pchilik bolalarda hikoyalar tuzilishi barcha qismlar bilan ifodalanadi. Bolalar hikoyalarida pauza va takrorlashlar soni kamaydi. Ularning nutqi yumshoqroq, ravshanroq va tinglovchilar uchun qulayroq bo'ldi. Bu ham metodologiyamiz samaradorligini isbotlaydi.

1-jadval - Katta maktabgacha yoshdagi bolalarning hikoyalarini tahlil qilish natijalari (%)

Mezonlar		Treningdan oldin	Treningdan keyin
Tarkib	oshkor qilingan	11-52,4%	18-85,8%
	qisman	10-47,6%	3-14,2%
	oshkor etilmagan	-	-
Tuzilishi	Boshlash	8-37,6%	17-80,9%
	o'rtada	21-100%	21-100%
	yakun	8-37,6%	16-76,1%
Ovoz balandligi	takliflar soni	o'n	o'n bir
	so'zlar soni	38	65
Taklifni bajarish darajasi		0,5	0,75
Takliflar soni	oddiy	8,7-87%	7,6-69,5%
	qiyin	0,5-5%	1,4-12,5%
	bevosita nutq bilan	0,8-8%	2-18%
Ulanish omili		0,36	0,6
Silliqlik (pauzalar va takrorlanishlar soni)		4	2-3
Pauzalar orasidagi matn uzunligi (oʻrtacha)		6	8-9
So‘z boyligining xilma-xilligi indeksi		0,15	0.2
Mustaqillik	o'z-o'zidan	8-37,6%	19-91%
	o'qituvchining yordami bilan	13-62,4%	2-9%

Keling, tanlangan mezonlar bo'yicha o'qitish natijasida olingan katta maktabgacha yoshdagi bolalarning bayonotlarini tahlil qilaylik.

1. Tarkib. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, mashg‘ulotlar natijasida barcha bolalarning 85,8 foizi mazmunni mustaqil, 14,2 foizi esa o‘qituvchi yordamida ochib bera olgan.
2. Matnning tuzilishi. Bolalar tomonidan tuzilgan matnlarni tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, maktabgacha yoshdagi bolalar odatda matnni loyihalash uchun umumiy tuzilmani ta'minlaydigan ko'nikmalarga ega. Deyarli barcha bolalar matnda matnni tartibga soluvchi boshlang'ich va yakuniy jumlalarni aniqladilar. Hikoya matnlaridagi boshlang'ich jumlalar hikoyaning asosiy qahramonlarini yoki voqealarini aniqlaydi. Bolalar o'z hikoyalarida (ertaklarida) shunday boshlang'ich jumlalardan foydalanganlar: "Bir vaqtlar ...", "Bir vaqtlar ...", "Bir vaqtlar ..." va hokazo. Yakunlovchi jumlalar butun matnga tegishli umumlashmalardir. Ba'zi bolalar hikoyalarning (ertaklarning) an'anaviy yakunlaridan foydalanganlar. Ammo ba'zida ular ijodkorlik elementlarini qo'yishadi (syujetli rasmga asoslangan hikoyalarda): "Kirpi do'stiga yordam berdi va ular murabbo bilan choy ichishga ketishdi", "Men ham u erda edim. Men pivo asalini ichdim ...", " Ular tovuqlarni tariq bilan boqdilar" va hokazo .P. Ba'zan bolalar hikoya davomida qahramonlarning harakatlarini baholaydilar, his-tuyg'ularini bildiradilar: "Yaxshi, kirpi", "Men itga ovqat beraman" va hokazo. Ammo shu bilan birga, to'rtta bola matnning umumiy strukturaviy dizaynini ta'minlaydigan ko'nikmalarni o'zlashtira olmadi. Ushbu bolalarning matnlari faqat ikkita qismdan iborat - birinchi va ikkinchi, va shunga mos ravishda, tugallanmagan.
Matnlarning tuzilishi quyidagicha ko'rsatilgan: boshlang'ich barcha bolalarning 80,9 foizida (17 kishi) ta'kidlangan; 100% bolalarda o'rta (21 kishi); oxiri barcha bolalarning 76,1 foizida (16 kishi) taqdim etiladi.
3. Vazifalarni bajarish jarayonida gapning hajmi turlicha ko`rsatiladi. Shunday qilib, matnda adabiy asarlarni qayta hikoya qilishda o'rtacha 15 tagacha gapni ajratish mumkin. Syujetli rasm va o'yinchoqlar asosida hikoyalar tuzishda, mashg'ulot boshida bolalar matnlari 5-6 jumladan iborat bo'lib, 8-13 oxirida. O'rtacha rivoyat 11 ta jumladan iborat. Bayonotlarda bolalar ko'pincha 4-7 so'zdan iborat jumlalar tuzadilar, o'rtacha bitta jumla 5 so'zdan iborat. Matnlardagi jumlalarning to'liqlik koeffitsienti 0,75 ni tashkil etdi.
4. Takliflar soni. Grammatik tuzilish tahlili shuni ko'rsatadiki, bolalar turli xil jumla tuzilmalaridan foydalana boshlaydilar. Agar mashg'ulot boshida bolalar bir so'zli jumlalarni ishlatgan bo'lsa, to'liq bo'lmagan. Keyin yil oxiriga kelib bunday takliflar soni kamaydi, ikki qismli takliflar ko'paydi. Bolalar nutqida to'liq, umumiy jumlalar paydo bo'ladi. Matndagi sodda gaplar soni kamaydi, murakkab va to‘g‘ridan-to‘g‘ri gaplar soni ikki baravar ko‘paydi. Shunday qilib, agar murakkab jumlalarni o'rganish boshida har bir so'z uchun o'rtacha 0,7 bo'lsa, oxiriga kelib bu 1,4 ga, to'g'ridan-to'g'ri nutqli jumlalar esa 1 ta matnga to'g'ri kelgan bo'lsa, u 2 ga aylandi.
5. Izohning bog`langanligi. Trening yakunida matnlarni tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, bolalar turli xil muloqot turlaridan tez-tez foydalana boshladilar. Agar tajriba boshida bolalar hikoyalarda bir yoki ikki turdagi bog'lanishdan foydalangan bo'lsa (ko'pincha bu zanjirli pronominal yoki rasmiy tuzuvchi bog'lanish edi), keyin yil oxiriga kelib, ikki yoki uch turdagi bog'lanish paydo bo'ladi. Gaplarda rasmiy bog`lanish mavjudligini ham qayd etish mumkin, biroq ayni paytda zanjir pronominal, leksik takror, “a”, “va” birlashmalari ko`proq ishlatilgan. Masalan: "... o'rmonda kirpi bor. U .... ... kirpi unga yordam berishga qaror qildi. Kirpi qizga .... Qizni ....", "... va u ketdi. Va keyin .... Va ayiq ..." va hokazo. Matndagi jumlalarning muvofiqlik koeffitsienti mashg'ulot boshida 0,36 ni tashkil etdi.

2-jadval - Misol tariqasida biz Katya K. va Ruslan L.ning bayonotlarini keltiramiz.

Treningdan oldin	Treningdan keyin
Katya K syujetli rasmga asoslangan hikoya.
"Rasmda qiz va tipratikan bor. U qo'ziqorin izlagani keldi. Kirpi unga qo'ziqorinni ko'rsatdi. Qiz qo'ziqorin terib uyiga ketdi".	"Bir kuni bir qiz o'rmonda tipratikanni ko'rib qoldi. U unga dedi: "Nega kelding?" U unga javob berdi: "Qo'ziqorin uchun. Qo'ziqorinlar ko'p edi.U dedi: "Rahmat, kirpi. Uyga qaytish vaqti keldi."Kirpi qizni ko'rib qoldi va panjasini silkitadi va u unga qo'l uzatadi. Ular do'st bo'lishdi".
Ruslan L.
"Bir kuni bir qiz o'rmonda yuribdi. U qo'ziqorin qidirayotgan edi. Bir tipratikan uchib qoldi. Kirpi unga qo'ziqorinlarni ko'rsata boshladi. U butun savatni oldi. Va uyiga ketdi. Kirpi unga qo'l silkitdi. Va u unga aytdi. Hamma narsani aytdi. ."	"Bir kuni bir qiz yurib o'rmon bo'ylab yurib kirpi bilan uchrashib qoldi. "Salom, tipratikan" dedi qiz, "Menga qo'ziqorin terishga yordam bering. Kirpi rozi bo'ldi va yordam bera boshladi, qo'ziqorin topib qizga ko'rsating. Juda tez, savat to'lib ketdi.Kirpi qiz bilan xayrlashib panjasini silkitdi.Qiz esa: "Tezroq ko'rishguncha, tipratikan" dedi.Va ular ajralishdi.
O'yin holati haqida hikoya Ruslan L.
"Qiz o'rmonga kirib, adashib qoldi. U ketadi, borib, bir ayiq bilan uchrashdi. U qo'rqib ketdi. Va ayiq unga: "Qo'rqma, men mehribonman. - Uyga boradigan yo'lni bilasizmi? - Bilaman. Va keyin uni uyiga olib ketdi. Hammasi."	"Masha va ayiq. Bir paytlar Masha va ayiq bor edi. Masha qo'ziqorin terish uchun o'rmonga bordi va uni ayiq kutib oldi. Masha: "Salom, Misha", dedi va ayiq: "Salom, Masha. ." Ayiq uni uyga choyga taklif qildi va u ketdi. Va keyin quyon kelib: "Sizning oldingizga kelsam bo'ladimi?" Deb so'radi va ayiq va Masha: "Siz mumkin" dedi. Ayiq: "Siz mumkin" dedi. Ularning barchasi do'st bo'lishdi, ertak shu bilan tugadi va kim tinglagan bo'lsa, yaxshi bo'ldi.

6. Silliqlik. Bolalarning gaplari to'liqroq bo'ldi. Ular endi yil boshida bo'lgani kabi tez-tez pauzalar bilan to'xtatilmadi. Ko'pincha, pauzadan keyin aniqroq, jonli so'z, ya'ni. bolalar matnni bog’langan taqdim etishga intilishdi, matn mazmuni va maqsadiga ko'ra ko'proq mos keladigan so'z va iboralarni tanladilar. Pauzalar orasidagi matn uzunligi o'rtacha 9 so'zni tashkil etdi. So‘z boyligi xilma-xilligi ko‘rsatkichi -0,63.

7. Bayonotning mustaqilligi. Vazifani mustaqil bajargan bolalar soni ortdi. Shunday qilib, aniqlash bosqichida 8 kishi mustaqil ravishda topshiriqni bajardi. Trening yakunida bu ko‘rsatkich 19 kishini tashkil etdi.
Xulosa

Shunday qilib, ish shuni ko'rsatdiki, katta maktabgacha yoshdagi bolalar maxsus mashg'ulotlar jarayonida o'yinchoqlar, bolalar bir-biri bilan, o'qituvchi bilan muloqot qiladigan vaziyatlarda bir qator syujetli rasmlardan foydalanishga asoslangan hikoya tipidagi bayonotni yaratishga qodir. . Shu bilan birga, bolalar matnlarda turli xil aloqa turlaridan foydalanadilar. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqining sintaktik tuzilishi yaxshilanmoqda, ular ko'pincha turli xil sintaktik tuzilmalarni o'z ichiga oladi. Aynan o'qituvchi bolalarga yordam so'rab murojaat qilganda, tengdoshlariga aytib berishni taklif qiladi, ularni yanada chiroyli, yaxshiroq gaplarni tanlashga jalb qiladi. Ularning nutqi bog’langan, tinglovchilar uchun qiziqarli bo'ladi. Bolalar boshqalarga tushunarli bo'lgan, matn mazmuniga mos keladigan, o'z niyatlarini bildiradigan aniq so'z va iboralarni tanlashga harakat qiladilar. Ta'limning o'yin shakli uni bola uchun jozibali va samaraliroq qildi.

Bu ish to'liq emas. Bizga maktabgacha yoshdagi bolalarni turli xil funktsional va semantik iboralarni o'rgatish ketma-ketligi, nutq darslarining boshqa faoliyat turlari bilan aloqasi, turli yosh guruhlarida bog’langan nutqni rivojlantirish bo'yicha ishda uzluksizlik va istiqbollarni o'rganish istiqbolli ko'rinadi. .