Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

To kuydi qizil oʻzini zebo qilayin deb,
Oʻt yoqti jahon mulkida gʻavgʻo qilayin deb.
Matla’da ilohiy mazmun hali ayon koʻrinib turgani yoʻq. Uni « yor oʻziga oro berish uchun alvon libos kiydi va oshiqlar orasida gʻavgʻo solmoq uchun ular koʻngiliga oʻt yoqdi»,- degan xayotiy- maishiy yoʻsinda tushunish toʻgʻriroq boʻlishi mumkin. Bu tashqi ma’nosi. Tasavvufiy ma’nosi esa: Parvardigor oʻz qudrati moʻ’jizalarini bilmoq boʻldi va alvon libosga burkanib, oshiqlariga koʻrindi. Bu bilan hammaning koʻngliga oʻt yoqdi:
Mastona xirom etti-ul koʻrguzdi qaddini,
Mendek necha devonani shaydo qilayin deb.
Bu baytda tabiiy yor belgilari yanada koʻproq. Ammo Alloh yor qiyofasida. U mastona yurib keladi, chunki u oʻz goʻzalligidan, aniqrogʻi, bu goʻzallikning barcha oshiqlarini mahliyo qilganidan mast. Shuning uchun ham u oʻz qaddi –bastini tantanavor namoyish etadi.
Ma’shuqaning koʻrinishi tasvirida ham mantiqiy izchillik bor. Oldin libosi, soʻng qaddi- qomati koʻrinadi. Navbat yorning jamoliga keladi:
Zebo sanamim gul yuzidin parda koʻtardi,
Olam hama koʻz boʻldi tamosho qilayin deb.
Goʻzal mahbuba gul yuzidan pardani koʻtargan edi,butun dunyo uni tamosho qiluvchi koʻzga aylandi. Bu baytning ma’nosi yaxshiroq tushinilishi uchun Mashrab izdoshlaridan boʻlgan Majzub Namangoniyning bir misrasini keltirish oʻrinli boʻladi:
Saqiy - manam, soʻgʻar- manam, ore, manam, manam, manam.
Soqiy ham oʻzimman, qadah ham oʻzimman,oʻzim ham oʻzimman, demoqchi shoir. Mansur «anal-haq»ining ayni oʻzi. Mashrabning yuqoridagi baytida ham xuddi shu singari borliqni ilohiylashtirish, yagona mavjudlik, ya’ni vahdati vujud ma’nosi ifoda etilgan. Mashrab fikricha, oshiq va ma’shuqa aslida bitta. Gʻazal yuqoridagi tartibda davom etadi. Gap yorning «zulfi», «qoʻshi»ga koʻchadi. Qoʻsh tasviri yana oshiqning qonini toʻkish bilan bogʻlanadi. Mumtoz adabiyotda qoʻsh qilichga uxshatiladi va shoirning bunday qismatga tayyorgarligi ifodalanadi: