Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

Bir xudodin oʻzgasi barcha gʻalatdur, Mashrabo,
Gul agar boʻlmasa ilkimga tikonni na qilay?
Shoh baytidadir. Shu jihat uning dunyoqarashini koʻr mutasavuflarnikidan ajratib turuvchi asosiy jihatdir. Undagi yolgʻiz xudoni tanolish e’tiqodi oʻsha davr dindorlari uchun gʻalat tuyulgan, ular Mashrab e’tiqodining tub mohiyatiga tushunib etmaganlar.
Mashrabning adabiy merosi yuzasidan muhim tadqiqotlar yaratgan A. Abdugʻofurovning asosli qayd etishicha, shoir, adabiy merosidagi diniy mazmun va tasavvufiy yoʻnalish ruhidagi she’rlarning koʻpchilik qismi uning Ofoqxoʻja dargohida murid boʻlib yurgan yillarida pirning targʻibot saboqlari ta’sirida yaratilgan. Uning navqiron yigit sifatida Xoʻja tasarrufidagi kanizakka qattiq koʻngil qoʻyganligi, ishqu – oshiqdek bedodliklarini boshdan kechirganligi tufayli oʻta shoʻx,dilni erkalovchi sevgi- muhabbat kechinmalaridan tugʻilgan shoirlari she’rlari ham shu yillari yaratilgan boʻlishi ehtimol. Mashrabning sarsonlik,qalandarlik yillaridagi she’rlari yoʻl- yoʻlakay turmush, qismat tugʻdirgan qiyinchiliklar, ulardan qutulishning birdan bir iloji Ollox ne’matiga vosil boʻlishini kuylashdan iborat boʻldi. Shu ma’noda Mashrab adabiy merosida muayyan evolyutsiyani kuzatish mumkin.
Mashrab she’riyatining asosiy janrlari gʻazallar, murabbalar, muxammaslar, mustazodlar, musaddas va musabbolardan iborat.
Mashrab gʻazallari oʻzbek mumtoz adabiyoti tarixidagi gʻazalnavislikning oʻziga xos xalqona uslubdagi namunalaridir. Ularda shoir majoziy va ilohiy ishq zamzamalarini shoʻx vazn, jarangdor qofiya, radiflar, mazmunga mos ma’naviy hamda lafziy san’atlar, xalqning jonli tili, ramz va boʻyoqli iboralardan mahorat bilan foydalanish orqali ifodalaydi. Shoir har bir gʻazaliga chuqur ma’no va joʻshqinlik bagʻishlashga erishadi. Uning xalq ogʻzaki ijodi, Ahmad yassaviy xikmatlarini ta’sirida yaratilgan, qoʻshiqlarday jaranglovchi murabbalari, oʻzigacha boʻlgan oʻzbek adabiyotidagi eng koʻp mustaqil muxammaslari, sakkiz band- 56 misradan iborat musabbasi bor.
Mashrab xalq she’riyatiga xos an’analarni ham yuksak darajada qadrlagan, undagi goʻzal jihatlarni qabul qilib, bormoq vaznidagi oʻynoqi she’rlar yaratgan. Uning ijodida xalq qoʻshiqlaridan biri sifatida aruzga moslashtirilgan mustazod namunalarining koʻpligi,murabba va mermalarga oʻxshash namunalar shoir ijodi oziqlangan asosiy oʻzanlaridan, manbalaridan biri xalq ogʻzaki she’riyati boʻlganligini isbotlaydi.
Mashrabning barcha she’rlari fusunkor musiqiy ohangdorlikka ega boʻlib, kitobxon qalbiga tez yoʻl topadi.
Unga ajoyib hayotiy orzu- istaklar, kechinmalar uygʻotadi.Mashrab she’rlari vaznlarni qoʻllashdagi rang- barangni qoʻllashdagi rang-barangligi bilan ajralib turadi. She’rshunoslikda badiiy tasvir jarayonida muayyan maqsad bilan mashhur tarixiy voqealar, adabiy asarlar, afsona va rivoyatlar, xalq maqollari, shayx,qahramonlar nomiga ishora qilish san’ati ham mavjud. Bu talmeh san’atidir. Jumladan mashrab ham turli munosabatlar bilan talmeh san’atiga murojaat etadi.