Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

Ne oyoq, ne boshiga etdim, saropo istadim,
Qoldim ikki yoʻlning oʻrtasida hamroh istadim
deb Xoʻjand hokimi Oqboʻtabiyga yozgan shoir, bmr oʻrinda «Hoyhuyi oʻrda istadim», deydi. Bunday izlanish va istaklar uni oqibat natijada saroy muhitidan uzoqlashtirib, asta-sekin xalqqa yaqinlashtiradi. SHoir xalq hayoti bilan kengroq tanisha boradi. Xalq pozitsiyasida turib, poraxoʻr zolim xonni, uiing amir va amaldorlarini «Xalq qoʻliga tama bila tikib koʻz, soʻzlamas el gamidin yuzi qarolar bir soʻz», deb tanqid qiladigai va fosh etadigan boʻladi. «Yurtning molini chayiab edi bu bedumlar» yoki «Boʻlmadi kam bu raiyat boshidan hech tayoq» kabi xalqchil satrlar Turdi poeziyasidan koʻproq oʻrin ola boshlaydi. Shoir satirasining tilida ham xalq soʻzlari (chikka-pukka, bangu, qirchong`u, yapaloq, toʻqmoq, sak, eshak, shum, suprindi, mundi, yundi, bedum va hokazo) muhim oʻrin egallaydi.SHunday qilib, Turdi she’rlarida, jumladan satirasida, uning «yuz» urug`i boshliqlaridan biri sifatida saltanatdan ma’lum nufuzga, obroʻ-e’tiborga ega boʻlish uchun kurash manfaatlarini ifodalagan sub’ektiv oʻrinlardan qat’i nazar, shu hajv va tanqiddan kelib chiqadigan ob’ektiv xulosalar (xon va beklar zulmi hamda talovchiligini fosh etish, urug` boshliqlarini birlikka chaqirish, obodonlik uchun kurashga undash, xalqqa achinishga va insof-adolatga da’vat etish) progressiv ahamiyatga egadir. SHoir dunyoqarashi bilan uning amir amaldorlarni fosh qilishida namoyon boʻlgan realizmga intilishi oʻrtasidagi ziddiyat koʻzga yaqqol tashlanib turadi. Turdining Subhonqulixon, uning amir va amaldorlari haqidagi hajviyasi, Rahimbiy otaliq toʻg`risidagi shikoyatnomasi, Oqboʻtabiyga yozgan arznomalari shoirning feodal istibdodi ustidan chiqargan haqqoniy hukmi boʻlib, bu hukm oʻzbek adabiyoti tarixiga, jumladan XVII asrdagi ijtimoiy fikr taraqqiyotiga qoʻshilgan muhim hissadir.
Turdi ijodida Sa’diy g`azalchiligining, Navoiy hajviyalarining, qardosh ozarbayjon shoiri Fuzuliy she’riyatining ham barakali ta’siri yaqqol koʻrinib turadi. Chunonchi Turdining:
Fitnayu shoʻr hama rub ila maskun dutdi,
Xoʻblar masnadini sifla bilan dun dutdi.
Tah-batah koʻnglimi bu fikr bila xun dutdi,
Joyi shahbozlari qarg`avu quzg`un dutdi
Hamnishin oʻlgali shunqor ila doyim yapaloq —
misralarida Fuzuliy poeziyasi tili (dun, dutdi, koʻnglimi kabi)ning ta’siri koʻzga tashlansa, uning quyidagi: