Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

Dur ahdu, tang chashmu, besaru ya’jujvas
Dil kabobim, qon sharobim, ashki hasrat — nuqli bazm
kabi satrlari ustod Fuzuliyning:
Doʻst beparvo, falak berahm, davron besukun,
Dard choʻx, hamdard yoʻx, dushman qaviy, tole zabun
kabi misralarini eslatadi.
Xullas, Turdi XVII asr oʻzbek adabiyotining, xususan satirik poeziyasining yirik va etuk namoyandasidir. U Sa’diy, Navoiy, Fuzuliy kabi buyuk san’atkorlarning ilg`or badiiy traditsiyalarini oʻziga xos yoʻl bilan davom ettirgan va takomillashtirgan shoirdir.
Turdi xilma-xil poetik formalarda ijod etdi. G`azallar, muxammaslar, she’riy nomalar yaratdi, ularda aruzning ramal (ramali musammani maqsur), hazaj (hazaji musammani solim), muzore’ (muzorei musammani axrabi musabba’) kabi bahrlaridagi vaznlardan foydalandi. Masalan,
Boshima bir koʻhi g`am bir ot kohu emidin,
Bir koʻngul yuz pora yoʻqluk za’fi vahmu biymidin —
bayti ramal bahridagi bir vaznda boʻlib, uning vazn paradigmasi—ritmik sxemasi quyidagichadir:
Foilotun foilotun foilotun foilun
— u—I —u—I — u—I —u—
Kuyar til shammayi gar holatimdan aylasam taqrir,
Giribon chok oʻlur etsa qalam dardi dilim tahrir —
bayti hazaj bahridagi bir vaznda boʻlib, uning ritmik sxemasi quyidagichadir:
Mafoilun mafoilun mafoilun mafoilun
u—-------u----------u—-------u—-------
Umr shud talaf ba g`aflat dar vartai sipohi,
Moʻy safed kardam bo ummedi lutfi shohi —
bayti muzore’ bahridagi bir vaznda boʻlib, uning vazn paradigmasi shunday:
Maf’ulu foilotun maf’ulu foilotun
— — V/ — V— —/— — V/ — V— —
Toʻplamdagi «Tor koʻngilli beklar», «Bir sari azm ayla», «Qatrayam nochiz», «Uzbek eli oʻqusa» deb boshlanadigan she’rlar ham, Sa’diy g`azaliga «Bargi har toza gule» deb bog`langan muxammasi ham, Oqboʻtabiyga qaratilgag` ikky arznoma ham muzore’ bahridagi vaznda yaratilgandir. Sa’diyning qoʻlyozmalarida uchramagan gʻazallari Turdi asarlari orqali yetib qelgan.Turdi oʻzbek hajviyotini A.Navoiy dan keyingi yangi bir pogʻonaga koʻtardi.
Shunday qilib, Turdi oʻz davrining ma’rifatli va peshqadam shoiri sifatida oʻzidan avval oʻtgan ijodkorlarga nisbatan she’riyatda muhim yangiliklar bera olgan, ayniqsa, hajviyotni — tanqidchilikni rivojlaitirgan satirik shoir sifatida oʻzbek adabiyoti tarixidan munosib oʻrin egallaydi.