Mavzu: ozon qatlamida sodir bo’layotgan o’zgarishlarni geoekologik oqibatlari

2.2 Iqlim isishining asosiy sabablari. 
 
Iqlim
bu ob-havoning muayyan joyda eng ko’p, tez-tez takrorlanadigan 
harorat, namlik va atmosfera sirkulyasiyasining ma’lum rejimini yaratish 
hususiyatidir. 

---

52 
Iqlimga har xil kosmik omillar, masalan, asteroidlar bilan to’qnashuv ta’sir 
qilishi mumkin. Iqlim o’zgarishi bilan bog’liq dinozavrlar qirilib ketishi to’g’risida 
gipoteza mavjud. Tahminan 65 million yil burun Yer juda katta asteroid bilan 
to’qnashgan va natijada atmosferaga shunchalik ko’p chang tashlanganki, osmon 
uch yil mobaynida quyosh nurlari uchun o’tmas bo’lib qolgan. Bu o’z navbatida 
haroratning pasayishiga (muzlik davri), dinozavrlarga ozuqa bo’lib xizmat qilgan 
o’simliklar fotosintezi buzilishiga va ularning nobud bo’lishiga olib kelgan. Ko’p 
jonzodlar, shu jumladan, dinozavrlar uchun mo’ljallangan oziq-ovqat zanjiri 
buzilgandan so’ng ular ham qirilib ketganlar. 
Boshqa hollarda haroratning asta-sekin pasayishi evolyutsiyaning progressiv 
omili bo’lib qolishi mumkin, masalan, inson uchun bo’lgani kabi. 6 million yil 
ilgari sodir bo’lgan harorat darajasi pasayishi primatlarni tikka yurishga, qo’llari 
ozod bo’lib, oziq-ovqatni qidirib topishga, buyumlar bilan manipulyatsiya qilishga 
imkoniyat tug’dirgan. 
Iqlim isishiga nima omil bo’lib xizmat qilishi mumkin? Issiqlik manbai-bu 
Yer yuzasiga yetib keladigan quyosh nurlanishi, ayniqsa uning infiraqizil nurlari. 
Tuproq qizib issiqlikni tarqata boshlaydi. Atmosferadagi ba’zi gazlar issiqlikni Yer 
yuzi yaqinida ushlab qolib, uni yutadilar. Ular jumlasiga karbonat angidrid gazi, 
suv bug’I, metan, azot zakisi, shuningdek, ozon va ozonni yemiruvchi moddalar, 
xususan, xlorftoruglerodlar kiradi. 
Ushbu hodisa 
“bug’xona effekti” 
deb ataladi va u yerdagi hayotning zarur 
shartlaridan biri hisoblanadi. Agarda, barcha issiqlik energiyasi kosmosga 
qaytarilganda yer yuzasidagi harorat 30
0
Cga past bo’lar va bizning sayyoramizda
ham kosmik qo’shnimiz bo’lmish Marsdagi kabi hayot mavjud bo’lmas edi. 
Muayyan joydagi iqlim sharoitlarining mo’tadilligi hayvonot va o’simlik 
turlarining hayotligini o’sishi uchun qulay sharoitlarni yaratadi. Ushbu iqlim 
parametrlariga moslashish biologik xilma-xillikning rivojlanishiga ko’maklashadi, 
naslning ko’payishiga sharoit tug’dirib, tirik va notirik tabiat bilan o’zaro 
aloqalarni mustahkamlaydi. 

---

53