44
yemiruvchi moddalar to’planishi kuzatiladi.
Tabiiyki, shu yerning o’zida
kasaliklarni kuchayishiga qodir bo’lgan kosmik nurlarning atmosferadan o’tishi
oshadi.
Shuning uchun tog’lar yoki baland tog’larda joylashgan kurortlarga
borishdan oldin shifokor bilan maslahatlashgan holda ortiqcha quyosh
nurlanishidan himoya qiluvchi vositalarni olish lozim bo’ladi.
Kimyoviy moddalar (pestitsidlar) qishloq ho’jaligida zararkunandalarga
qarshi kurashishda an’anaviy ravishda keng foydalaniladi. Ular qatorida OYEM
larga tegishli bromli metal ham mavjud. Bu modda
parchalanishi natijasida
ajralgan brom atmosferaning yuqori qatlamlariga yetib boradi va ozon qatlamini
yemiradi. Bromli metal atmosferada 6 oydan 3 yilu 7 oygacha saqlanib qolishi
bilan XFU dan ajralib turadi.
Fumigantlar
– sabzavot, meva va yormalarda,
shuningdek, tuproqning
yuqori qatlamida bor bo’lgan zararkunandalarni yo’q qiladigan gazsimon
moddalardir.
Fungitsidlar
– zamburug’lar tufayli yuzaga keladigan kasaliklar, shu
jumladan, mog’or zamburug’larini rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi moddalardir.
Bromning ozonni yemiruvchi hususiyati xlordan 50 marta yuqoriligi
aniqlangandan so’ng qishloq ho’jaligida ishlatiladigan bromli metal o’rnini
bosuvchi moddani topish to’g’risida qaror qabul qilindi.
Hozirda butun dunyoda
olimlar shu vositani tadqiq qilmoqda.
Bromli metilning katta potensial antropogen manbai tuproqni
fumigatsiyalash, ya’ni o’simliklarni zararkunandalardan saqlash uchun tuproqning
yuqori qatlamini dorilashdan iborat.
AQSH qishloq ho’jalik departamenti qoshida hayvonlar va o’simliklar
sanitariya inspeksiya xizmati Gavay orollaridan boshqa shtatlarga olib kiriladigan
shirin kartoshkaga ishlov berish uchun bromli metal o’rniga elektromagnit
to’lqinlar yordamida nurlantirishni taklif etdi. Bu usul molekulalarni qizinish va
tebratishga yordam beradi, biologik to’qimani buzib, olma qurti va yong’oq
kuyasining endigina tuxumdan chiqqan qurtlarini yo’q qiladi.
45
Kaliforniyada bromli metal o’rniga ishlatiladigan
xlorpikrin
deb
nomlangan. Bu moddadan o’simliklarga
zarar yetkazuvchi qurt, nematod,
fitoftora, fuzarioz, vertitsillium va o’simliklarning boshqa kasalliklariga qarshi
kurashishda foydalaniladi.
Visaliyada (Kaliforniya) AQSH qishloq ho’jalik departamenti qoshidagi
qishloq ho’jalik tadqiqotlari xizmati mutaxassislari uzum tomiriga zarar
yetkazuvchi nematodlarga qarshi kurashishda turli tajriba usullarini taklif etdilar.
Ularning bu taklifi bromli metildan voz kechish imkoniyatini berdi.
Alabama shtatida (AQSH) Oborn universiteti tadqiqotchilari
bromli metal
natriy azid
ni ishlab chiqardilar. Bu modda zararkunandalar, yovvoyi o’t va
o’simliklar kasaliklariga qarshi kurashishda ishlatiladi. U atmosferaga
tarqatmaydigan plastik qoplama ostida qo’llaniladi. Natriy azid tuproqda chirib,
o’g’itga aylanadi va tuproq sifatini yaxshilaydi.
Virdjiniya shtatining (AQSH) Politexnika institutida Davlat universiteti
qoshidagi tabiat boyliklari kolleji olimlari bilan hamkorlikda yog’och
hashorotlariga qarshi kurashish
vakuum yordamida
quritish loyihasi ishlab chiqildi.
Bu usul termik ishlov berish tizimlaridan voz kechishga, shuningdek, atmosferaga
OYEM ning tarqalmasligiga sharoit yaratadi.
Osiyo – Tinch okeani mintaqasida qishloq ho’jaligi sohasida bromli metilni
qo’llashdan bosqichma-bosqich chiqarishdan manfaatdor bo’lgan
mamlakatlar
hukumatlari, jumladan, Hindiston, Pokiston, Eron, Afg’oniston, Fidji ishtirokida
amalga oshirilmoqda.
Yevropa mamlakatlarida ushbu yo’nalishda
belgilangan ishlar sanoat
korxonalari tomonidan ta’sis etilgan grantlar yordamida bajariladi. Jumladan,
Makedoniya va Vengriyada tamaki va bog’ ko’chatlarini ko’chirib o’tkazishda
tuproqqa kimyoviy ishlov berish, qalqiydigan taglik o’rnatish, qumli ariq tortish
usullari qo’llanilgan.
Shunday qilib, tarkibida bromli metal mavjud bo’lgan dorilar ishlab
chiqarish va ulardan foydalanish qisqarmoqda va
buning natijasida qishloq
46
ho’jaligi tomonidan ozon qatlamiga yetishi mumkin bo’lgan xavf-xatar ham asta-
sekin kamayib bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
