Mavzu: chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarish tahlili

8.3. Poda tuzulmasi va uning o‘zgarishini tahlil qilish
Podani takror barpo etish jarayonida uning tarkib va tuzilishida buzoq tug‘ilishi, yosh chorva mollarining kichik guruhdan katta guruhga o‘tkazilishi, yosh va bir qism katta yoshdagi chorva mollarining realizatsiya qilinishi bilan bog‘liq o‘zgarishlar kelib chiqadi. Naslchilik ishlari bo‘yicha selektsiya rejasini amalga oshirish, yaxshilarini tanlash mahsuldorligi pastlari, qari va kasallarini brakka chiqarish, zotli mollarni sotib olish bilan bog‘liq chorva zoti, yoshi, mahsuldorligi bo‘yicha sifat o‘zgarishlari ham sodir bo‘lib turadi.
Podaning tuzulmasi, undagi o‘zgarishlarni o‘rganish va unga iqtisodiy baho berish zarur, ya’ni mahsulot ishlab chiqarish hajmi mehnat va ozuqa resurslaridan oqilona foydalanish hamda maksimum foyda olish nuqtai nazaridan poda tuzulmasi o‘zgarishlar qanchalik maqsadga muvofiqligini ko‘rsatish lozim. Buning uchun yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlarning haqiqatdagi darajasi, barcha haqiqiy shart-sharoitlardagi, ammo podaning rejadagi tuzulmasida shakllanadigan hisob-kitob ko‘rsatkichlari bilan taqqoslanadi.
Avval chorvachilik mahsulotlari olinishiga poda tuzilishining ta’sirini zanjirli almashtirish usuli bilan aniqlaymiz (8.4-jadval).
8.4-jadval
Olinadigan mahsulotga poda tuzulmasi ta’sirining hisob-kitobi

Chorva mol guruhlari	Bosh soni		Poda tuzulmasi, %		Haqiqatdagi bosh soni, rejadagi poda tuzilishiga hisoblangan		Bir boshdan olingan mahsulot		Haqiqatdagi bosh sonidan olingan mahsulot
	Reja da	Haqiqatda	Reja da	Haqi qatda					Haqiqatdagi tuzulma		Reja dagi tuzulma
Sigirlar	1400	1380	51,85	50,5	1416	15		20 700		21 240
Yosh chorva mollari: O‘tgan yilgi	560	750	20,75	27,5	566	8		6000		4528
Hisobot yilidagi	740	600	27,40	22,0	748	10		6000		7480
J a m i	2700	2730	100	100	2730	—		32 700		33 248

Hisob-kitoblar ko‘rsatishicha, podaning haqiqatdagi tuzulmasining foydasi kamroq bo‘lib, sigirlar ulushining qisqarishi hisobiga mahsulot olinishi hisobot yilidagi joriy narxlarda 584 ming so‘mga (32700 – 33248) kamaygan.
Chorva mollari har bir guruhining zotdorlik tarkibini o‘rganish, har bir zotning jami chorva sonidagi ulushini aniqlash, rejadagi va o‘tgan yillar ma’lumotlariga nisbatan podaning zotdorlik tarkibidagi o‘zgarishlarni aniqlash zarur. Turli zotdagi chorva mollarining iqtisodiy samaradorligini aniqlashda birinchi navbatda, bir boshga va bir ts mahsulotga to‘g‘ri keladigan mahsuldorlik, ozuqa va mehnat xarajatlari, bir bosh va bir ts mahsulotga to‘g‘ri keladigan xarajat va foydani hisobga olish zarur.
Chorva mollari zotlari tarkibining mahsulot olinishi, ozuqa va mehnat xarajatlari foyda summasi va boshqa ko‘rsatkichlarga ta’sirini aniqlashda zanjirli almashtirish usulidan yoki absolyut farqlar usulidan foydalanish mumkin.
Hisob-kitoblarga muvofiq poda tarkibidagi zotlar o‘zgarishi munosabati bilan 1 sigirdan olinadigan o‘rtacha yillik sog‘in sut 0,5 ts kamaydi, jami sigirlar podasidan esa 690 ts (-0,5 x 1380). Ozuqa miqdori, foyda summasi va hokazolar qanday son o‘zgarganligini ham shunday usuli yordamida bilish mumkin (8.5-jadval).
8.5-jadval