Мавзу: Бошлангич синф укувчиларижда узунлик хакидаги тасаввурни шакллантириш



Download 0,89 Mb.
bet6/49
Sana05.04.2022
Hajmi0,89 Mb.
#528945
TuriЛекция
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   49
Bog'liq
бошлангич-матем-методика

Масалан: Йигиндини сонга булиши хоссасини тушунтиришда дедуктив мулохазадан, хулосадан фойдаланилади:
Масалан: а) Йигиндини сонга булиши учун йигиндини хисоблаб уни сонга булиши керак.
а) (8+6):2=14:2=7 б) (8+6):2=8:2+6:2=4+3=7
Хар кайси кушилувчини сонга булиши ва хосил булган натижаларни кушиш керак. Аналогия шундан хулосаки, бунда предметлар баъзи белгиларининг ухшатиш буйича бу предметлар бошка белгилари буйича хам ухшаш деган тахминий хулосага келинади.
Аналогия хусусийдан хусусийга борадиган хулосадир.
Масалан: уч хонали сонларни кушиш ва айиришнинг ёзма усулларини куп хонали сонларни кушиш ва айиришга ургатиш аналогияни куллашга асосланган. Шу максадда шундай мисолларни ечиш тавсия килинадики, бунда хар бир навбатдаги мисол олдингисини уз ичига олади:

Масалан:

+

635




+

4635

254

3254




899




7889

Бундай мисолларни ечгандан кейин укувчиларнинг узлари куп хонали сонларни ёзма кушиш ва айиришдек бажарилади деб хулоса чикарадилар. Индукция, дедукция, аналогия методларидан фойдаланиши асосида аклий операциялар анализ, синтез таккослаш, умумлаштириш ётади.
Бутунни уни ташкил этувчи кисмларга ажратишга йуналтирилган фикрлаш усули анализ дейилади. Предметлар ё ходисалар орасидаги богланишлар урганишга йуналтирилган тафаккур усули синтез дейилади.
Масалан: укитувчининг бир унлик ва беш бирликдан тузилган сон кандай аталади, деган саволга жавоб беришда укувчилар синтездан фойдаланишади (бир унлик ва беш бирликлан иборат сон 15 дир) укитувчининг 15 сонида нечта унлик жавоб беришда укувчилар сони анализ килишади.
Укитувчиларда хеч бир тушунчани анализ ва синтезсиз узаро богликдир. Математик масалалрни ечишда тафаккурнинг бу икки узаро богланган усуллари кулланилади.
Масаланинг анализи – уни берилганларга ва изланаётганларга ажратишдан иборат. Синтез-масала саволига жавоб беришдан иборат.
Таккослаш усули каралаётган сонлар, арифметик мисоллар, масалаларнинг ухшаш ва фаркли аломатларини ажратишдан иборат янги тушунчалар таккослаш ва карама-карши куйиш билан урганилганда укувчилар томонидан яхши узлаштирилади. Математика курсида ухшаш ва карама-карши тушунчалар жуда куп.
Масалан: карама-карши тушунчалар куп-оз, узун-киска, ортик-кам, орттириш-камайтириш, кушиш-айириш, купайтириш-булиш амалларига ухшаш тушунчалар: сонни бир неча бирлик орттириш ва сонни бир неча марта орттириш ва сонни бир бирлик камайтириш ва сонни бир неча марта камайтириш, тенг булакларга булиш ва мазмунига караб булиш.
Математика бошлангич курси таккослаш усулининг кулланилиши учун катта имкониятлар очиб беради: сонларни, ифода ва сонларни таккослаш, иккита ифодани таккослаш, масалаларни таккослаш.
Умумлаштириш бу урганилаётган объектлардан умумий мухим томонларини ажратиш ва уларни мухим эмасларидан ажратишдан иборат. Умумлаштириш ишлар шакллантиришнинг зарурий шарти тушунчаларининг хоссалар ва фактларнинг мухим аломатларини узгартирмаган холда номухим аломатларни узлаштиришдан иборат.
Масалан: болаларни тугри туртбурчак хакидаги тасаввурга келтириш учун каралаётган тушунча учун мухим аломатларни, яъни ранги у тайёрланган материал, текисликдаги холати, томонлари узунликлари муносабатларини турлантириш керак. Мухим аломатларини узгаришсиз, колдириш керак, яъни хамма бурчаклари тугри бурчаклигига ва карама–карши томонлари тенглигига колиши керак.
3. Укитувчи бошчилигида бажариладиган укув ишлари укувчиларнинг мустакил ишлари.
Бошлангич синфларда укитишнинг биринчи боскичда укитувчинингбевосита бошчилигида бажариладиган укув ишларидан кенг фойдаланилади, укитувчи укувчиларни керакли изга мохирлик билан йуналтириб туриши керак.
Хозирги вактда укитиш самарадорлигини оширишга имкон берувчи метод сифатида укувчиларнинг мустакил ишларга купрок эътибор берилмокда. Мустакил ишга: «Укувчиларнинг укитиш процессига кушилувчи мустакил ишлари бу укитувчининг бевосита катнашувисиз махсус ажратилган вакт давомида унинг топшириклари буйича бажариладиган ишдир, бунда укувчилар топширикда куйилган максадга эришишга уз кучларини сарфлайдилар, аклий ё жисмоний харакатлар натижасини бирор фолрмада ифодалаб онгли равишда интиладилар» - деб таъриф берилади.
Мустакил ишлар куйидагиларга кура узаро фарк килинади:
А) Дидактик максадлар буйича.
Бу ишлар укувчиларни янги материални кабул килишга, тайёрлашга, янги билимларни узлаштиришга, мустахкамлашга, илгари утилган материални такрорлашга йуналтирилган булиши мумкин.
Б) Укувчилар ишлаётган материал буйича дарслик билан, дидактик материал устида, босма асосли дафтар устида ишлаш.
В) Укувчилардан талаб килинадиган фаолият характери буйича: бу нуктаи назардан ишларни берилган намуна буйича, берилган коида ва … бир-биридан фарк килинади.
Г) Ташкил килиш усулига кура.
Умум синф иши бунда синфнинг хамма укувчилари битта ишни узини бажаришади, группавий иш бунда укувчиларнинг хар хил группалари, хар хил топшириклар устида ишлашади, индивидуал иш, бунда хар бир укувчи махсус топширик устида ишлайди.
Математикадан деярли хар бир дарсда 2-3 та киска вактли мустакил иш утказиш мумкин. Шу вактнинг узида укувчиларнинг мустакил ишлашга етарлича тайёрламай туриб, уларга топширикни бажаришда мустакиллик бериш купинча укув вактини исроф килишга олиб келади.
4. Укувчиларнинг мустакил активликлари даражасига кура классификацияланувчи методалар.
1) Изохли-иллюстратив метод.
Бу метод оркали укитувчи тайёр маълумотни хар хил воситалар ёрдамида беради, укувчилар эса бу маълумотни кабул киладилар, тушиниб оладилар ва эслаб коладилар. Маълумот беришни укитувчи огзаки (гапириб бериш, тушунтириш), ёзма (дарслик, кушимча кулланмалар), курсатмали (картиналар, расмлар, схемалар, харакат усулларини курсатиш билан аалга оширади).
Укувчилар билимларни юкори даражада узлаштириш учун зарур буладиган фаолиятини бажаришади, тинглашади, сезишади, укишади, кузатишади, янги маълумотни илгари урганилган материал билан таккослашади ва эслаб колишади.
2) Репродуктив метод.
Бу методнинг асосий белгиси фаолият усулини тиклаш ва укитувчининг топшириклари буйича такрорлашдан иборат. Бу метод ёрдамида укувчиларда малака ва куникма таркиб колади.
3) Билимларни жумбокли баен килиш.
Бундай баён килишда укитувчи у ё бу коидани айтибгина колмай балки овоз чикариб мулохаза юритиб жумбок куяди ва уни хал килиш процессини курсатади, укитувчиниг бундай тушунтириши анча ишончлирок булади, болаларни фикрлашга ургатади, билиш характеридаги изланишларни олиб боришга ургатади.
4) Кисман изланиш ва эвристик метод.
Бу холда укитувчи укучилар олдига жумбок куйди, узи эса укув материалини баён килади, аммо бу баён давомида укувчилар олдига саволлар куя борали. Бу куйилган саволлар улардан излаш процессига кушилиши ва билиш характеридаги масалани ечишни талаб килади.
5) Укитишнинг тадкикот методи.
Бу метод билан ишлашда укувчилар куйилган жумбокни тушуниб олганларидан фараз килишади, текшириш усулини уйлаб куришади, кузатишлар олиб боришади, умумлаштиришади ва хулосалар чикаришади.
II. Укув-билиш фаолиятини рагбатлантириш методлари.
Рагбатлантириш ва таълимотларни асослаш методлари жумласига билиш характеридаги уйинлар, укишда мувофакиятли вазиятлар яратиш, мукофотлаш методи ва бошка методларни киритиш мумкин.
Укув билиш фаолиятини уйготишнинг самарали методларидан бири булган уйинни ажратиш керак. Мактабгача ёшда уйин кичкинтойлар хаётида мухим ахамиятга эга уйинлар ижодий, харакатли, дидактикуйинларга булинади.
Бошлангич таълимдаги ургатувчи ё дидактик уйинлар асосида боланинг масаланинг ечишга уйналтирилган билиш характеридаги мазмун аклий ва ирода кучи, уйининг боришини аникловчи харакат ва коидалар ётади.
Дидактик уйинларда фикрлашнинг асосий процесслари анализ, таккослаш, хулоса чикариш ва … ривожлантирилади. Укув процессидаги дидактик уйинлар вактида пайдо буладиган ижобий уйинлар болалар фаолиятини активлаштирилади, уларнинг эркли диккатларини, хотираларини ривожлантиради.
Укитиш процессидаги дидактик уйинлар вактида пайдо буладиган ижобий уйинлар болалар фаолитятини активлаштиради, уларнинг эркли диккатларини, хотираларини ривожлантириди.
Уйинда укувчилар узаро пайкамаган холда жуда куп математик омилларни, машкларни бажарадилар, санашни машк киладилар, сонларни таккослайдилар, масалалар ечадилар.
Бошлангич математикадан болаларнинг микдорий, фазовий тасаввурларини ривожлантирувчи куп микдорда уйинлар яратилган. Буларга «Магазин», «Зинача», «Жим», «Арифметик лото», … киради.
III. Укувчиларнинг математикадан билим укув ва малакаларни текшириш. Укувчиларнинг билим, укув ва малакаларини текшириш ва бахолаш бошлангич синфларда укув процессининг ажралмас таркибий кисмидир.
математика укитиш жараёни доимо назорат килиш билан бирга олиб борилади. Назорат килиш укучиларнинг билимлар даражасини ва билимларни узлаштириш сифатини аниклайди, билимлар, куникмалар ва малакалардаги камчиликларни аниклайди ва унинг олдии олишга ёрдам беради.
Математика дарсларида назоратнинг 3 тури дастлабки, кунлик ва якуний текшириш амалга оширилади. Дастлабки текшириш укув йилнинг бошида ёки янги мавзуни урганишдан олдин, янги материални урганишга кандай билимларни эсга тушириш кераклигини аниклаш максадида утказилади.
Кундалик текшириш билимларини бирламчи мустахкамлашда олдин, укувчилар янги мавзуни тугри тушундиларми, йукми, улар кандай кийинчикларга дуч келаётганларини аниклаш максадида утказилади. Якуний текшириш укувчилар билан темалар, булимларни урганишнинг охирида ё чорак, укув йилининг охирида утказилади.
Ундан максад укитиш натижалари аниклаш, укувчилар олган билим, укув ва малакалар сифатини текширишдан иборатдир. Математикадан билимларни назорат килиш усули турли туман. Бу усуллар огзаки сураш ва ёзма, амалий ишлардир. Огзаки сураш фронтал ва якка тартибли булиши мумкин. Фронтал сурашда саволлар синфга берилади бирок саволларнинг мураккаблик даражаси бир хилда булмайди. Хар бир боланинг имкониятини хисобга олиб ва шу билан бирга хаммани фаол ишлашга жалб этишда укитувчи синф укувчиларига табакалаштириб ёндашади.
Укитувчи якка тартибли сураш учун купинча укувчининг жавобига бутун синф диккатини жалб килиш максадида укувчининг доска олдига чикаради. Укитувчи якка тартибда сурашда укувчига топшириклар курсатилган карточка бериб, уни бажаришга вакт ажратиш мумкин. Укитувчи огзаки сурашни утказишда болалар укув материалини канчалик узлаштирилганликларини текширади, иложи борича укувчиларни актив ишлашга жлаб килишига харакат килади.
Огзаки сураш укувчиларнинг билимларини хар томонлама тулик аниклашга имкон беради, бирок у куп вакт талаб килади, купрок укувчиларни текшириш имконини чеклаб куяди. Бундан ташкари огзаки сурашда укитувчининг саволлари ва укувчининг жавоблари хеч каерда кайд килинмайди. Бу турли укувчиларнинг бир саволга берган жавобларини таккослаш, имкониятидан укитувчининг махрум килади. Мустакил ёзма ишлар билим, укукв ва куникмаларни кунлик ва якуний текшириш максадида утказилади. Кунлик текширишда мустакил ишлар хажм жихатида унча катта булмай асосан утилаётган темага доир топшириклардан иборат булади.
Бу холда тешириш дарсда укитиш жараёни билан узвий алокада булиб, унга буйсинади. Шунинг учун мустакил иш кисмларга булиниб дарс давомида икки-уч марта берилиши мумкин.
Мустакил ишлар учун машклар ва вазифалар укувчиларнинг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда укитувчи томонидан тузилади ва текширилади, бахоланади.
Ёзма текшириш ишлари мавзу ё булим урганилгандан кейин укув чораги ё укув йилининг охирида утказилади. Чорак ё йилнинг охиридаги текшириш ишларига мулжалланган саволлар математиканинг турли булими юзасидан берилади. Чорак ё йиллик текшириш ишлари одатда масала ва мисоллардан иборат булади.
Текшириш иши укувчи томонидан мустакил, укитувчининг ёрдамсиз бажарилиши керак. Текшириш ишининг укитувчи диккат билан сифатли бажариши, хар бир синф укувчисининг хатоларини, кийинчиликларини ва уларнинг сабабларини курсатиш керак.
Хар бир ёзма иш бахоланиши керак.
Назорат саволлари:

Download 0,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   49




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish