“материаллар қаршилиги” фанидан

Чизиқли кучланиш ҳолати. Ўқ бўйлаб чўзилаётган стерженларнинг деформатсияси энг оддийдир, чунки бундаги ҳар бир нуқтадаги кучланиш ҳолати бир хил бўлади. Бундай ҳолда ажратилган элементнинг ўлчамлари ҳар қандай юзадаги кучланишнинг текис тақсимланишида рол ўйнамайди.

• Чизиқли кучланиш ҳолати. Ўқ бўйлаб чўзилаётган стерженларнинг деформатсияси энг оддийдир, чунки бундаги ҳар бир нуқтадаги кучланиш ҳолати бир хил бўлади. Бундай ҳолда ажратилган элементнинг ўлчамлари ҳар қандай юзадаги кучланишнинг текис тақсимланишида рол ўйнамайди.
• 4-шакл, а да тасвирлангандек юкланган стерженни кўндаланг кесими билан бурчак ҳосил қилувчи текислик билан уни фикран кесиб, икки қисмга ажратамиз ва пастки қисмини қолдириб, унинг мувозанатини текширамиз. Стерженнинг ўқи билан бу қия кесимнинг нормали ( ҳам
• бурчак ташкил этади (4-шакл, а). Бу бурчак стерженнинг ўқидан кесим нормалига қараб, соат стрелкаси юришига тескари йўналишда ҳаракат қилса, мусбат деб, акс ҳолда манфий деб ҳисоблаймиз.

• 2. Чизиқли ва текис кучланганлик ҳолатлари учун стерженнинг оғма кесимларидаги нормал ва урунма кучланишларни аниқлаш.

Стерженнинг кўндаланг кесим юзасини F билан, қия кесим юзини Fα билан белгиласак, Fα нинг қиймати қуйидагича бўлади:

• Стерженнинг кўндаланг кесим юзасини F билан, қия кесим юзини Fα билан белгиласак, Fα нинг қиймати қуйидагича бўлади:
• (9)
• Стерженнинг текширилаётган қисмига ташлаб юборилган қисмининг илгариги таъсирини алмаштирувчи кучларни (Рα) қўямиз, улар қия кесим юзи бўйича F кучга параллел йўналган бўлиб, к ўндаланг кесимда ҳосил бўладиган кучланишлардан фарқ қилади ва уларнинг тенг таъсир этувчиси P кучга тенг бўлади.

• 4-шакл.

Юқорида оддий чўзилиш (сиқилиш) да стерженнинг бўйлама толалари бир хилда чўзилади деган эдик, шунга асосан, қия кесим юзи бўйича кучланиш текис тақсимланади деб, уни қуйидаги формуладан топиш мумкин,

• Юқорида оддий чўзилиш (сиқилиш) да стерженнинг бўйлама толалари бир хилда чўзилади деган эдик, шунга асосан, қия кесим юзи бўйича кучланиш текис тақсимланади деб, уни қуйидаги формуладан топиш мумкин,
• , (10)
• бунда - z ўқига номал бўлган стерженнинг кўндаланг кесимидаги нормал кучланишдир (4-шакл,в). (10) формуладан кўринадики, қия кесимдаги Pα кучланишнинг миқдори α бурчакнинг қийматига, яъни кесимнинг йўналишига боғлиқ бўлади. Pα кучланишни қия кесимнинг нормали бўйлаб ва кесим юзига параллел йўналган иккита тузувчига ажратамиз. Бўларнинг биринчисини σα билан белгилаб, уни нормал кучланиш, иккинчисини эса τα билан белгилаб, уринма кучланиш деб атаймиз (4-шакл, г).