Matematika o`qitish metodikasi

Og‘zaki nomerlash.

Og‘zaki nomerlashni o‘rganishda navbatdagi qadam o‘quvchilarni natural qatorning 100 dan 1000 gacha bo‘lgan sonlari bilan tanishtirishdan iborat. Oldingi bosqichda bolalar nollar bilan tugaydigan uch xonali sonlar va 1000 bilan bunday tartibda tanishtirilgan edi: 100…200…300…400…500…600…700…800…900…. Endi nollar bilan tugaydigan xar ikki uch xonali sonlar orasidagi bushlikni tuldirish, ya’ni sonlarning 100 dan 1000 gacha bulgan natural katorini tuldirish kerak. Shu maksadda eng oldin katorda navbatdagi xar bir son kanday xosil bulishga va u oldingisidan nechta ortikligini bolalar bilan bir nechta mashk bajarish yuli bilan takrorlanadi. Sonlarning 1 dan 1000 gacha bulgan natural katori xakida tasavvurlar xosil kilish va mustaxkamlash uchun kuyidagi mashklardan foydalanish mumkin:

5. 
   335 dan 405 gacha, 768 dan 786 gacha, 992 dan 1000 gacha bittalab kushib sanag.
   
6. 
   800 dan 789 gacha, 400 dan 375 gacha, 421 dan 40 gacha, 1000 dan 985 gacha bittalab kamaytirib sanang.
   
7. 
   293 bilan 315 orasida, 576 bilan 566 orasida kanday sonlar bor?
   
8. 
   300 bialn 400 orasida, 700-800, 100-1000 orasida nechta son bor?
   

4. 
   Bu boskichda uch xonali sonlarning O‘nli tarkiblarini, ya’ni ularning yuzliklar, unliklar, birliklardan xosil bulish urgatiladi. Shu maksadlarda kursatma – kullanmalar chuplar, chuplar dastasidan foydalaniladi (III sinf, 29 bet). Kursatma kullanmalardan foydalanib, xona sonlaridan iborat sonlarni tasvirlaydilar. Masalan: 3 yuzi 5 unlik 2 birlikdan, 7 yuzi 9 unlikdan iborat sonlaroni otashni urganidilar.
   

Teskari mashklar – aytilgan sonlarda nechta yuzlik, unlik va birlik borligini kursatish kerak. Birliklari, unliklari yoki bir vaktda xam birliklari xonasida xam unliklari xonasida rakamlari yuk sonlar ukuvchilar uchun ancha kiyin. Bu sonlarni karashda kursatmalikdan foydalaniladi. 601, 705, 560 ….

5. 
   Yirik birliklarda ifodalangan sonlarni maydarok birliklarda ifodalngan sonlar bilan almashtirishga boglik bulgan mashklar xam uch xonali sonlarning unli tarkiblarini uzlashtirishga yordam berdai. Bunda kuyidagi mashklar bajariladi:
   
   • 
     2 m necha smga teng? 3 m-chi?
     
   • 
     800 sm necha metrga teng?
     

Bu boskichda bolalarni biror berilgan uch xonali sonldagi birliklarning umumiy sonini, unliklarning umumiy sonini aniklashga urgatish kerak. Yozma nomerlash: Uch xonali sonlarni yozma nomerlashni urganishga tayyorlash maksadida ikki xonali sonlarni yozma nomerlashga oid masalalrni takrorlanadi: «son», rakam terminlarining ma’nolari, ular orasidagi farklar, sonlarni yozishda rakamlarning urin kiymati, ikki xonali sonlarning xona tarkibi taxliliga oid bir kancha mashklar bajariladi. Sonlarni yozilishida noldan foydalanishga axamiyat beriladi . Nol rakami biror birligi yukligini bildirishini aniklashtiriladi.Bu yerda bolalar uzlariga tanish bulgan birinchi xona birliklari,ikkinchi xona birliklariga tushunchalariga asoslanib yangi tushuncha uchinchi xona birliklari bilan tanishadilar,demak ungdan chapga karab xisoblanganda birliklar birinchi uringa (ular birinchi xona deyiladi ) unliklar ikkinchi uringa (bular II xona birliklari deyiladi ) yuzliklar uchinchi uringa yoziladi (bular III xona birliklar deyiladi) sungra 1000 sonini kanday yozilishi tushuniladi. Kuyidagi mashklar yozma nomerlashga oid bilimlarni mustaxkamlaydi
6.Uch yuz bir soni va uch yuz un soni kanday yozilishini va ular nega shunday yozilishini tushuntirib bering.
7.696 bilan 703 sonlar orasida yotuvchi sonlarning xammasini yozing
8.5,7,9 rakamlari yordamida yozish mumkin bulgan xamma uch xonali sonlarni yozing, xar bir rakamdan xar bir sonni yozishda fakat bir marotaba foydalaning.
9.Ushbu 635,67,306,666 sonlarini yozishda 6 rakami nimani bildiradi.
10. 7 1 va 701, 333 va 33, 500 va 501, 600, 601, 610, 160 sonlarini yozish uchun nechta rakam va rakamlar kerak?
1000ichida sonlarni nomerlashni urganish natijasida ukuvchilar kuydagi bilimlar, kunikmalarni egallab olishlari kerak
8.1000 ichida sonlarni nomlarini bilish, sonlar katoridagi xar bir navbatdagi sonini kanday xosil bulishi, uzidan oldin keladigan sondan kancha kattaligini va keyin keladigan sondan kancha kichikligini tushinish.

9. 
   xar bir sonning sonlar katoridagi urnini bilish.
   
10. 
    Rakamlarning urin kiymatini bilgan xolda ukiy va yoza olish.
    
11. 
    Sonlarni xona tarkiblarini bilganlikdan foydalanib ikkita sonni ularning sonlar katoridagi olgan urinlari buyicha takkoslay olish.
    
12. 
    sonni uning xoni uning kushiluvchilari yigindisi bilan almashtirish olish.
    
13. 
    Sonilarning natural ketma-ketligi va unli tarkibini bilganlik asosida sonlarni kushish va ayirish.
    
14. 
    Uch xonali son uchinchi xona birliklari terminlarni bilish.
    

1000 ichida sonlarni raqamashni o'rganish natijasida o'quvchilar quyidagi bilimlar, malakalar va ko'nikmalarni egallab olishlari kerak:

1. 
   1000 ichida sonlarning nomlarini bilish, sonlar qatoridagi har bir navbatdagi sonning qanday hosil bo'lishini, har bir berilgan son bevosita o'zidan oldin keladigan sondan qancha kattaligini va o'zidan bevosita keyin keladigan sondan qancha kichikligini tushunishi.
   
2. 
   Har bir sonning sonlar qatoridagi o'mini bilishi.
   
3. 
   Raqamlarning o'rin qiymatini bilgan holda sonlarni o'qishi va yoza olishi.
   
4. 
   Sonlarning xona tarkiblarini bilganlikdan foydalanib, ikkita sonni ularning sonlar qatoridagi olgan o'rinlari bo'yicha taqqoslay olish.
   
5. 
   Sonni uning xona qushiluvchilarining yig'indisi bilan almashtira olishi.
   
6. 
   Sonlarning natural ketma-ketligi va o'nli tarkibini bilganlik asosida sonlarni qo'shishi va ayira olishi.
   

«Uch xonali son», «uchinchi xona birliklari» atamalarini bilishi Iozim.
1000 ichida sonlarni raqamlashni o'rganishda o'qituvchining asosiy vazifasi o'quvchilarni qo'yidagilarga o'rgatishdan iborat:

1. 
   predmetlarni bittalab, o'ntalab va yuztalab guruhlarga birlashtirib sanashga;
   
2. 
   1000 ichida sonlarni o'qish va yozish hamda ularning natural qatorda kelish tartibini bilishga;
   

4. 
   sonlarni yuzliklardan, o'nliklardan va birliklardan hosil qilish (ya'ni sonlarning o'nli tarkibini bilish)ga;
   
5. 
   o'ngdan chapga hisoblaganda birliklar (I xona birliklari), o'nliklar (II xona birliklari) va yuzliklar (III xona birliklari) qaysi o'ringa yozilishini aniqlashga;
   
6. 
   sonni (ikki xonali va uch xonali) xona qo'shiluvchilarining yig'indisi shaklida ifodalash va berilgan sonda istalgan xona birligining umumiy sonini topishga.
   

1000 ichida'sonlarni og'zaki raqamlashga doir mashqlarni bir necha bosqichga ajratish mumkin.
1. Tayyorgarlik bosqichi:

1. 
   bu bosqichning asosiy vazifasi 100 ichida raqamlashiga doir materialdan 1000 ichida sonlarni raqamlashga yordam beradigan ishlarni takrorlashdan iborat;
   
2. 
   avvalo o'quvchilarni yangi sanoq birligi - minglik bilan tanishtirish kerak. Bu tanishtirish ko'rsatmali qo'llanmalar yordamida amalga oshiriladi;
   

4. 
   og'zaki raqamlashni o'rganishda navbatdagi qadam o'quvchilarni natural qatorning 100 dan 1000 gacha bo'lgan sonlar bilan tanishtirish;
   
5. 
   ishning navbatdagi bosqichida uch xonali sonlarning o'nli tarkiblarini, yuzliklardan, o'nliklardan va birliklardan hosil bo'lishini o'rgatishdan iborat bo'ladi;
   

g) yirik birliklar bilan ifodalangan sonlarni maydaroq birliklar bilan ifodalangan sonlarga almashtirish (ismli sonlar)
Yozma raqamlash. Ikki xonali yozma raqamlash qisman takrorlanib, uch xonali sonlarni yozma raqamlashga o'tiladi. «Son» va «raqam» atamalarining ma'nolari va bular orasidagi farqlar, sonlarning yozilishida raqamlaming o'rin qiymati, shuningdek, ikki xonali sonlarning xona tarkibi tahliliga oid bir necha mashqlar bajariladi.
O'quvchilarga sonlar kassasidan 0, 3,4, 10, 20, 70, 95, 100, 200, 500, 900,999 sonlarni olib, ular necha xonali ekanligi tahlil qilinadi. Masalan 547 sonini hosil qilish uchun 500 soni yozilgan va 40 soni yozilgan, 7 soni yozilgan ko'rgazmalar qator qilib doskaga tizib qo'yiladi va sonlardagi nollar bekitilib ustiga 40 soni, bu sondagi nolni bekitib 7 soni qo'yiladi, natijada 547 soni hosil bo'lishi tushuntiriladi.
O'quvchilar bilan sonlar xonalari takrorlanib, «Birinchi xona birliklari», «Ikkinchi xona birliklari» tushunchalariga asoslanib, yangi tushuncha «Uchunchi xona birliklari», ya'ni uch xonali sonlar bilan tanishtiriladi. O'quvchilarning oldin olgan bilimlari asosida «Son» va «raqam» atamalari qanday tushunilganligi tahlil qilinadi. Sonlarning yozilishida noldan foydalanishga alohida e'tibor beriladi. Kuzatishlarga asoslanib quyidagi xulosa chiqariladi: o'ngdan chapga qarab hisoblaganda birliklar birinchi o'ringa ( ular birinchi xona birliklari deb ataladi), o'nliklar ikkinchi o'ringa ( ular ikkinchi xona birliklari deb ataladi), yuzliklar uchunchi o'ringa yoziladi. 1000 sonini qanday yozilishi ko'rsatiladi.

Quyidagi mashqlarni bajarish yozma raqamlashga oid bilimlarni mustahkamlaydi:

7. Sonlar qatorini yozing: 192, 365, 449, 852, 973, 1000, 43, 100, 135,299,

8. 
   Uch yuz o'n va uch yuz yigirma olti soni qanday yozilishini tushuntiring.
   
9. 
   865 va 943 orasida yotuvchi sonlarni hammasini yozing.
   

10.3,6,9 raqamlari yordamida hosil qilish mumkin bo'lgan barcha uch xonali sonlarni yozing.

11. 
    Quyidagi sonlarning yozilishida 9 raqami nimani bildiradi? 923, 995, 293, 906, 609, 590, 559, ......
    
12. 
    Uchta yuzlik va oltita birlik: 4 ta o'nlik va 2 ta birlik: oltita yuzlik va 6 ta o'nlikdan iborat sonni yozing.
    

Og'zaki raqamlashni, so'ngra yozma raqamlashni o'rganishda sonlarni xona qo'shiluvchilariga ajratishga keltiriladigan qo'shish va ayirish hollari qaraladi. Masalan, 10+7, 18-10, 15-5 ni yeching.
100 ichidagi sonlarni raqamlash darsida sonlarning natural qatori bilan tizimli ish hajarib turilishi kerak. Predmetlarni bittalab qo'shib sanash va ajratib sanashga doir 14-1, 17+1 kabi misollarni yechish, taqqoslashga doir 16<17, 18>15 misollarni ko'rsatish lozim.
Tushuntirishda cho'plar bog'lami, doirachalar, abak va boshqa ko'rgazmali vositalardan foydalaniladi. 1 xonali va 2 xonali son tushun- chalari kiritiladi. Quyidagi ko'rinishdagi mashqlarni berish mumkin.

1. 
   Oldin 1 xonali, keyin 2 xonali sonlarni tartib bilan yozing. 2, 13, 15, 12, 8, 11, 17, 14.
   
2. 
   4 ta ixtiyoriy bir xonali son yozing va har birini 10 ta ortti- ring.
   
3. 
   1 va 2 raqami bilan oldin 1 xonali, keyin 2 xonali son yozing. Bundan keyin 21 dan 100 gacha bo'lgan sonlarni raqamlashga
   

quyidagi tarzda o'tiladi:

1. 
   O'nliklar sanog'i, 10, 20, 30,... hosil bo'lishi va atalishi.
   
2. 
   Sonlarning o'nliklardan va birliklardan hosil bo'lishi.
   
3. 
   Ikki xonali sonlarni yozma raqamlash, yozish va o'qish, 1- va 2-xona birliklari.
   

1.