Œзбекистон республикаси олий ва

6 – АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ

Jismlarning yorug‘lik va issiqlik xossalari.(4 соат)

1 Nazariy qism
Tajribadan ma'lumki, jismlarning sirtiga tushgan yorug‘lik jism sirtidan qisman qaytadi, qisman yutiladi va qisman jism orqali o‘tib ketadi. Jismlarning yorug‘likni qaytarish, yutish va o‘tkazish xususiyati yorug‘likni qaytarish, yutish va o‘tkazish koffisiyentlari bilan tavsiflanadi.
Jismlarning yorug‘likni qaytarish koeffitsiyenti - jism sirtidan qaytgan yorug‘lik oqimining unga tushayotgan yorug‘lik oqimiga nisbati bilan aniqlanib,
(2.1)
shaklida ifodalanadi.
Jismlarning yorug‘likni yutish koeffitsiyenti - jismga yutilgan yorug‘lik oqimining unga tushayotgan yorug‘lik oqimiga nisbati bilan aniqlanib,
(2.2)
shaklida ifodalanadi.
Jismlarning yorug‘likni o‘tkazish koeffitsiyenti - jism orqali o‘tgan yorug‘lik oqimining unga tushayotgan yorug‘lik oqimiga nisbati bilan aniqlanib,
(2.3)
shaklida ifodalanadi.
Energiyaning saqlanish qonuniga asosan (2.1), (2.2), (2.3) tenglamalardan quyidagi tenglikni keltirib chiqarishimiz mumkin:
(2.4).
Jismlarning yorug‘likni qaytarish, yutish va o‘tkazish koeffisiyentlarining qiymatlari har bir modda uchun ma'lumotlar jadvallaridan olinadi.
Jismlarning sirt yuzalarini aksariyati yorug‘lik oqimini to‘lqin uzunligiga bog‘liq holda tanlab qaytaradi. Jismlarning bu xususiyatini tavsiflash uchun spektral qaytarish koeffitsiyenti tushunchasi kiritiladi. Jismlarning yorug‘likni spektral qaytarish koeffitsiyenti jismdan qaytgan monoxromatik yorug‘lik oqimining unga tushayotgan monoxromatik yorug‘lik oqimiga nisbati bilan aniqlanadi. Bu holda har xil to‘lqin uzunliklari uchun sirtning qaytarish qobiliyati funksiyasi bilan ifodalanadi. Ba'zi sirtlar (ko‘k, sariq, qizil) spektrning tegishli rangida eng katta spektral qaytarish koeffitsiyentiga ega bo‘ladi. Shu sababli yorug‘lik oqimining tarkibi bunday sirtlardan qaytishi natijasida o‘zgaradi.
Nurlanuvchi jism, yorug‘lik oqimini qaytara turib, qisman uni yutadi. Bunday jismlar yorug‘lik oqimini tanlab o‘tkazadi. Shu sababli nurlanuvchi jismlarning spektral xarakteristikasi sifatida yorug‘lik o‘tkazishning spektral koeffitsiyenti tushunchasi kiritiladi. Bu kattalik jism orqali o‘tgan monoxromatik yorug‘lik oqimining jismga tushayotgan monoxromatik yorug‘lik oqimiga nisbati bilan aniqlanadi:
(2.5).
Bu holda nurlanuvchi sirtlarning har xil to‘lqin uzunligidagi yorug‘lik oqimini o‘tkazish qobilyati ham funksiyasi bilan ifodalanadi. Yorug‘likni tanlab o‘tkazuvchi sirtlar uchun yorug‘lik o‘tkazishning integral koeffitsiyenti tushunchasi kiritiladi:
(2.6).
Tajribadan ma'lumki, yorug‘lik oqimi tarqaladigan oraliqda, moddiy burchak 27⁰ ga teng bo‘lib, barcha yo‘nalishlarda sirt ravshanligi bir xil:
(2.7),
bu yerda,
(2.8)
– yorug‘likning taqsimlanish xarakteristikasi; - S₁ sirt normasi bo‘yicha yorug‘lik kuchi. Demak, hamma yo‘nalishda bir xil ravshanlikka ega bo‘lgan tekis sirt atrof-muhitda kosinus qonuni bo‘yicha nur tarqatadi. Bunday sirtning fotometrik jismi shar shaklida bo‘lib, unda yorug‘lik oqimi quyidagiga teng bo‘ladi:
(2.9).
Tenglamaning har ikki tomonini S₁ ga bo‘lib, quyidagi tenglikni hosil qilamiz:
(2.10),
bu yerda
(2.11).