M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

I = e - dR 
Bu yerda: I – avtonom investitsiya xarajatlari; 
e – foiz stavkasi 0 ga teng bo‘lgandagi investitsiya xarajatlarining 

---

82 
maksimal hajmi. U tashqi iqtisodiy omillar, resurs imkoniyatlari, yer, 
foydali qazilma boyliklari va boshqalar bilan belgilanadi; 
R – real foiz stavkasi; 
d – investitsiyalarning real foiz stavkasi dinamikasi o‘zgarishga 
ta’sirchanligini miqdoriy belgilovchi empirik koeffitsient. 
6.3-rasm. Avtonom investitsiyalar grafigi 
 
Grafikdan e nuqtasi shuni bildiradiki, banklar nolga teng foiz 
stavkasi bilan kredit berganlarida hamda ularning kredit resurslari 
cheksiz ko‘p bo‘lganda ham mamlakatdagi boshqa resurslari 
miqdorining cheklanganligi tufayli investitsiya xarajatlari ma’lum 
miqdor bilan chegaralanadi. 
6.4.
 
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi foiz stavkasidan 
boshqa omillar. Akselerator modeli 
 
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi eng muhim omillardan 
biri bo‘lib kutilayotgan sof foyda normasi hisoblanadi. Agar real foiz 
stavkasi bilan investitsiya xarajatlari miqdori o‘rtasida teskari 
bog‘liqlik bo‘lsa, kutilayotgan sof foyda normasi (KSFN) dinamikasi 
bilan investitsiya xarajatlari o‘rtasida to‘g‘ri bog‘liqlik bor. 
Agarda kutilayotgan foyda me’yori foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa, 
investitsiyalash foydali va aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan foyda 
miqdoridan yuqori bo‘lsa, investitsiyalash foydali bo‘lmay qoladi. 
Misol uchun, zavodga 100000 so‘mlik yangi stanok sotib olindi. 
Yangi stanokni qo‘llashdan zavod 10.000 so‘m sof foyda olgan 
bo‘lsin. Kutilayotgan sof foyda normasi quyidagicha aniqlanadi: 

---

83 
KSFN = 10000 / 100000 x 100 = 10%. 
Investitsiya xarajatlari foyda keltirishini aniqlashda nominal foiz 
stavkasi emas, balki real foiz stavkasi hisobga olinadi. Real foiz stavka 
narxlar darajasining o‘zgarishini aks ettirib, nominal stavkadan 
inflatsiya darajasi ayirmasi ko‘rinishida aniqlanadi. Masalan, nominal 
foiz stavkasi 16% ga teng bo‘lsa, inflatsiya darajasi yiliga 12% ni 
tashkil etsa, unda real foiz stavkasi 4 foizini (16%-12%) tashkil etadi. 
Investitsiya xarajatlari dinamikasiga ta’sir etuvchi boshqa omillar 
quyidagilar kiradi: 
1.
Soliqqa tortish darajasi; 
2.
Ishlab chiqarish texnologiyalaridagi o‘zgarishlar; 
3.
Mavjud bo‘lgan asosiy kapital miqdori; 
4.
Investorlarning kutishi; 
5.
Yalpi daromadlarning o‘zgarishi. 
Soliqqa 
tortish 
darajasining 
pasayishi 
hamda 
yangi 
texnologiyalarning paydo bo‘lishi kutilayotgan sof foyda normasining 
(real foiz stavkasi o‘zgarmagan sharoitda ham) ko‘payishga olib 
keladi. Bu esa investitsiya xarajatlarining ortishiga turtki beradi. 
Investitsiyalar hajmining YaIM yoki daromadlar darajasiga 
bog‘liqligini akselerator modeli aks ettiradi: