M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

a 
– nuqta esa avtonom iste’mol hajmini bildiradi. 
6.2-rasm. Jamg‘arish grafigi 
 
Keltirilgan ma’lumotlar asosida jamg‘arish grafigini ham ko‘rib 
chiqamiz (6.2-rasm). Jamg‘arish grafigi daromad bilan jamg‘arish 
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ifodalaydi. Vertikal o‘qdagi har bir nuqta 
jamg‘arma miqdorini bildiradi va daromad bilan unga muvofiq 
keladigan iste’mol hajmi o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi (S= Yd - 
C). Boshlang‘ich daromad darajasida jamg‘arish nolga (0) teng 
bo‘lgan holda ixtiyordagi daromad hajmi o‘sib borishi bilan uning 
miqdori ham oshib boradi. 
Bobning birinchi savolida keltirilgan gepotetik ma’lumotlar va 
grafiklarga tayanib iste’mol funksiyasini yozamiz: 

---

78 
C = a + b Yd , 
bu yerda: a – avtonom xarajatlar; Yd – tasarrufidagi daromad 
(Yd 
=Y-T), b
u yerda: T – soliqlar; 
b – iste’mol hajmining tasarrufidagi daromadga bog‘liqligini 
ifodalovchi 
koeffitsient, 
boshqacha 
aytganda 
iste’molga 
chegaralangan moyillik. 
ΔC 
b = --------100; 
 
Δ Yd 
Demak, iste’mol hajmi avtonom iste’molga, tasarrufidagi 
daromad hajmiga va iste’mol hajmining tasarrufidagi daromad 
o‘zgarishiga ta’sirchanligiga bog‘liq. 
Jamg‘arish grafigini ham iste’mol grafigiga o‘xshab algebraik 
ifodalash mumkin, ya’ni jamg‘arish funksiyasi quyidagi ko‘rinishga 
ega: 
S = -a + (1 -b) Yd 
 
Iste’mol va jamg‘arish hajmiga tasarrufidagi daromad dinami-
kasidan tashqari quyidagi omillar, to‘g‘rirog‘i bu omillardagi 
o‘zgarishlar ham ta’sir ko‘rsatadi: 
1.
Uy xo‘jaliklari daromadlari. 
2.
Uy xo‘jaliklarida to‘plangan mulk hajmi. 
3.
Baholar darajasi. 
4.
Iqtisodiy kutish. 
5.
Iste’molchilar qarzlari hajmi. 
6.
Soliqqa tortish hajmi. 
Dastlabki besh omil ta’sirida iste’mol va jamg‘arish grafiklari 
o‘zaro teskari tomonga siljiydi. Bu besh omil ta’sirida joriy 
tasarrufidagi daromad tarkibida iste’mol va jamg‘arish ulushi 
nisbatlari o‘zgaradi. Soliqqa tortish darajasining o‘zgarishi 
ixtiyordagi daromad hajmini o‘zgartirgani tufayli uning ta’sirida 
iste’mol va jamg‘arish grafiklari bir tomonga qarab siljiydi. Iste’mol 
funksiyasini 
aniqlash 
borasidagi 
tadqiqotlar, 
uning 
hajmi 
shuningdek, aholining daromadlari hajmi va to‘plagan mulki 
ko‘lamiga ko‘ra tabaqalanishi darajasi hamda aholining soni va 

---

79 
yoshiga ko‘ra tarkibiga ham bog‘liqligini ko‘rsatdi.