M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

6.2.
 
Iste’mol va jamg‘arishga o‘rtacha hamda 
chegaralangan moyillik 
6.3.
 
 
Makroiqtisodiy tahlil jarayonida iste’mol va jamg‘arish funksiya–
larini yanada to‘laroq bilish uchun iste’mol va jamg‘arishga o‘rtacha 
moyillik va chegaralangan moyillik tushunchalarini mohiyatini anglab 
olishimiz lozim. 
Iste’molga o‘rtacha moyillik deganda tasarrufidagi daromaddagi 
iste’mol xarajatlarining ulushi tushuniladi, ya’ni: 
C 
APC =------------100 
Yd 
bunda: APC – (average propensity to consume) iste’molga o‘rtacha 
moyillik. 
Tasarrufidagi daromaddagi jamg‘arish ulushini jamg‘arishga 
o‘rtacha moyillik deb ataladi, ya’ni: 
S 
APS = --------100 
Yd 
Bunda: APS (average propensity to saving) – jamg‘armaga o‘rtacha 
moyillik. 
Misol uchun, tasarrufidagi daromad darajasi 410 va 530 shartli 
birlikka va iste’mol darajalari 405 va 495 shartli birlikka teng bo‘lgan 
holatlar uchun iste’molga o‘rtacha moyillikni hisoblaymiz, ya’ni: 
APS =(405 / 410) x 100 = 98, 78% yoki 0,98; 
APS = (495 / 530) x 100 = 93,39% yoki 0,93 ga teng. 
Demak, bu misollardan ko‘rinib turibdiki, tasarrufidagi 
daromadlar miqdori ko‘payib borishi bilan uning tarkibidagi iste’mol 
ulushi kamayib va aksincha jamg‘arma ulushi ko‘payib boradi. Bu 
holatni Keynsning “asosiy psixologik qonun”i bilan izohlash mumkin. 
“Mavjudligiga nafaqat aprior tasavvurlarga ko‘ra, bizning inson 
tabiatini bilishimizdan kelib chiqib shuningdek o‘tmish tajribasini 
sinchiklab o‘rganish asosida biz to‘liq ishonishimiz lozim bo‘lgan 
asosiy psixologik qonun shundan iboratki kishilar daromadlari o‘sishi 

---

80 
bilan, odatda, o‘z iste’mollarini oshirishga moyillar, ammo 
daromadlari o‘sgan darajada emas”. 
Soliqlar to‘langandan keyin qolgan daromadning bir qismi iste’mol 
qilinadi, ikkinchi qismi esa jamg‘ariladi, shu tufayli ham iste’molga va 
jamg‘arishga o‘rtacha moyillik yig‘indisi 100% ga yoki koeffitsient 
ko‘rinishda 1 ga teng: