M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

7.3.
 
«Keyns xochi». Ishlab chiqarish hajmining muvozanat 
darajasiga erishish mexanizmi 
 
Rejalashtirilgan xarajatlar chizig‘i haqiqiy va rejalashtirilgan 
xarajatlar bir-biriga teng bo‘lgan (Y=E) chiziqni qaysidir a nuqtada 
kesib o‘tadi. Quyida keltirilgan 7.2-rasmda tovarlar va xizmatlar 
bozorida qisqa muddatli muvozanatga erishish mexanizmi 
tasvirlangan bo‘lib, u “Keyns xochi” nomini olgan. Y=E chiziqda 
haqiqiy investitsiyalar va jamg‘armalar tengligi saqlanadi. a nuqtada 
esa 
daromadlar 
rejalashtirilgan xarajatlarga teng bo‘ladi. 

---

93 
Shuningdek, bu yerda rejalashtirilgan hamda haqiqiy investitsiya-
larning o‘zaro tengligiga erishiladi. Ya’ni, makroiqtisodiy 
muvozanat ta’minlanadi. 
Agarda, ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (Y1) uning muvozanat 
darajasi(Y0)dan ko‘p bo‘lsa, iste’molchilar mahsulotlarni ishlab 
chiqaruvchilar taklif qilganga nisbatan kam sotib oladi (ADSotilmagan mahsulotlar TMZ ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Zaxiralarning 
o‘sishi firmalarda ishlab chiqarish hamda bandlik darajalarini 
pasaytirishiga olib keladi. Bu esa YaIM hajmini Y1 dan Y0 gacha 
kamayishiga olib keladi va daromad va rejalashtirilgan xarajatlar 
tenglashadi. 
 
 
 
 
7.2-rasm. Keyns xochi (Keynsning makroiqtisodiy muvozanat 
modeli)
 
 
O‘z navbatida yalpi talab va taklifning tenglashishiga (AD = AS) 
erishiladi. Aksincha, haqiqiy ishlab chiqarish (Y2) uning muvozanat 
darajasidan (Y0) kam bo‘lgan vaziyatda esa, firmalar iste’molchilar 
talabiga nisbatan kam ishlab chiqarayotganligini (AD>AS) ko‘ramiz. 
Talabning oshishi esa firmalar zaxirasining kamayishi hisobiga 
qondiriladi. Natijada, YaIM asta sekin Y2 dan Y0 ga qarab o‘sadi va 
yana AD=AS tengligiga erishiladi. Bu esa ayni paytda E=Y va I=S 
ayniyatlarga erishilganligini anglatadi. 
Milliy ishlab chiqarishning muvozanat holati (Y0), yalpi xarajatlar 
komponentlarining har birining (iste’mol, investitsiya, davlat 
xarajatlari yoki sof eksport) o‘zgarishi natijasida tebranishi mumkin. 
Ushbu tarkibdagi birorta omilning miqdorining o‘sishi rejalashtirilgan 

---

94 
xarajatlar egri chizig‘ini yuqoriga suradi va aksincha kamayishi pastga 
surilishga olib keladi.