M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

: 
ΔY1 
m = -------------- 
ΔA1- MPC 
Demak iste’molga chegaralangan moyillik qancha katta bo‘lsa 
multiplikator samarasi ham shuncha yuqori bo‘ladi. 
Multiplikatorning matematik mohiyati cheksiz kamayib boruvchi 
geometrik 
progressiyani 
anglatadi, 
ya’ni 
m=1+b+b
1
+b
2
+b
3
+b
4
+
…+b
n
, bu yerda b=MPC. 
Tenglikning ikki 
tomonini b ga ko‘paytiramiz: 
mb=b+b
2
+b
3
+b
4
+
…+b
n+1 
Endi birinchi 
tenglamadan ikkinchisini ayiramiz:
 
m-mb=1-bn+1 , m(1-b) =1-bn+1 
Hisob kitob natijalarini quyidagicha tasvirlaymiz: 
m = (n+1) / (1-b) 
b 
kasr son va 
bn+1 
nolga juda yaqin bo‘lgani uchun 
m = 1/ (1-b ) 
tenglik to‘g‘ri bo‘ladi. 
Avtonom xarajlar multiplikatori miqdorining katta yoki kichikligi 
budjet soliq siyosati samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Davlat o‘z 

---

96 
xarajatlarini oshirayotganda, yoki investitsiya xarajatlarini oshirish 
choralarini ko‘rayotganda, bu xarajatlar yalpi talabni qancha miqdorga 
oshirib yuborishi mumkinligini hisobga olishi zarur. 
7.5.
 
Retsession va inflatsion uzilish 
Agarda ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (Y
0
) potensial (Y*) 
hajmidan kam bo‘lsa, yalpi talab samarasiz hisoblanadi. Ya’ni, 
AD=AS tenglikka erishilgan bo‘lsa-da, yalpi xarajatlar miqdori 
resurslarining to‘liq bandligi darajasini ta’minlamaydi. Yalpi talabning 
yetishmasligi iqtisodiyotga depressiv ta’sir ko‘rsatadi.