M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Nazarot va muhokama uchun savollar 
1.
Yalpi talabga va uning komponentlarini ta’rif bering. 
2.
Yalpi talab egri chizig‘i quyiga egilgan trayektoriyaga ega 
bo‘lishi sababi nimada? 
3.
Yalpi talabning boshqa omillariga va ularning AD egri chizig‘iga 
ta’siriga izoh bering. 
4.
Yalpi taklif egri chizig‘i shakli qaysi sabablarga ko‘ra 
murakkab ko‘rinishga ega? 
5.
AD-AS modelidagi makroiqtisodiy muvozanat holatini va uning 
shartlarini tushuntiring. 
6.
Yalpi talab o‘zgarishi modeldagi muvozanat holatiga qanday 
ta’sir ko‘rsatadi? 
7.
Yalpi taklif o‘zgarishi modeldagi muvozanat holatiga qanday 
ta’sir ko‘rsatadi? 

---

75 
6-BOB. ISTE’MOL, JAMG‘ARISH VA INVESTITSIYA 
FUNKSIYALARI 
 
Reja: 
6.1.
 
Iste’mol va jamg‘arish, ularning grafiklari va funksiyalari. 
6.2.
 
Iste’mol va jamg‘arishga o‘rtacha hamda chegaralangan 
moyillik. 
6.3.
 
 Investitsiyalarning mohiyati, grafigi va funksiyasi. 
6.4.
 
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi foiz stavkasidan 
boshqa omillar. Akselerator modeli. 
6.5.
 
O‘zbekiston Respublikasi investitsiya siyosatining o‘ziga xos 
xususiyatlari 
 
6.1.
 
Iste’mol va jamg‘arish, ularning grafiklari va funksiyalari 
 
Uy xo‘jaliklarining iste’mol xarajatlari (bundan buyon iste’mol deb 
yuritiladi), yalpi talab, yoki YaIMning yakuniy iste’molga ko‘ra tarkibida 
eng katta ulushga ega bo‘lgan komponentdir. 2015-yilda O‘zbekiston 
Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra 
respublikamizda bu ulush 58,6 %ni tashkil etgan. Shuningdek, 
rivojlangan mamlakatlarda iste’mol xarajatlari shaxsiy tasarrufdagi 
daromadning 90 foizdan ortiq qismini tashkil etadi. Shu tufayli ham 
iste’mol xarajatlariga ta’sir etuvchi omillarni, uning o‘zgarish 
qonuniyatlarini o‘rganish muhim ahamiyatga ega. 
Uy xo‘jaliklari tasarrufidagi daromadning iste’mol qilinmasdan 
qolgan qismi ularning jamg‘armalarini tashkil etadi. Klassik maktab 
vakillari jamg‘arish hajmi foiz stavkasining funksiyasi deb qarashsa J.M. 
Keyns uy xo‘jaliklarining iste’mol xarajatlari va jamg‘arishlari hajmini 
belgilovchi asosiy omil ularning ishlab chiqarishda ishtirok etishdan 
olingan daromadlari deb hisoblaydi. Yanada aniqlik kiritsak iste’mol va 
jamg‘arish hajmini belgilovchi asosiy omil uy xo‘jaliklarining ishlab 
topgan daromadlari, olgan transfert to‘lovlari va to‘lagan soliqlari bilan 
belgilanadigan tasarrufidagi daromadi (DI – disposable income, yoki Yd) 
ko‘rsatkichidir.
8
Makroiqtisodiy nazariyada iste’mol va jamg‘armalar, 
milliy daromad yoki shaxsiy daromadlarning funksiyasi sifatida ham 
tadqiq qilinadi. 
8
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013): 64

---

76 
Ma’lumki, uy xo‘jaligi tasarrufidagi daromad iste’mol va 
jamg‘arish uchun ishlatiladi. Ya’ni, qancha ko‘p iste’mol qilinsa, 
shuncha kam jamg‘ariladi va aksincha. Iste’mol va jamg‘arish 
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik har xil daromadga ega bo‘lgan shaxslarda 
bir xil emas: kam daromadga ega bo‘lganlar, odatda, uning ko‘proq 
qismini iste’mol qilib, kamroq qismini jamg‘aradi, lekin daromadlari 
oshib borishi bilan bu nisbat jamg‘arish foydasiga o‘sadi. Bu 
bog‘liqlikni gipotetik ma’lumotlar asosida ko‘rib chiqamiz
(6.1-jadval). 
6.1-jadval