M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Ichki 
makroiqtisodiy 
tartibga 
solish
. 
Valuta 
kursi 
barqarorligini ushlab turishning oxirgi vositasi ichki soliq yoki pul 
siyosatidan shunday foydalanish hisoblanadiki, bunda tegishli chet el 
valutasining etishmasligi bartaraf qilinadi. Masalan, cheklovchi soliq 
va pul kredit siyosati tadbirlari mamlakat milliy daromadini boshqa bir 
davlat milliy daromadiga nisbatan pasaytiradi. Chunki, import miqyosi 
milliy daromad darajasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘lib, bu o‘sha 
boshqa davlat buyumlariga va demak, xorijiy valutaga talabning 
cheklanishiga olib keladi. 
19.3.
 
Valuta kursi va uni belgilovchi omillar 
Barcha xalqaro bitimlar valutalarni ayirboshlash orqali olib 
borilishi tufayli har qanday ayirboshlashda bo‘lgani kabi valuta 
bahosini yoki valuta kursini aniqlash zaruriyati paydo bo‘ladi. 
Shunday qilib, 
valuta kursi – bu, bir mamlakat pul birligining 
boshqa mamlakatlar pul birligida ifodalangan bahosidir
. Valuta 
kursini o‘rnatish 
kotirovkalash 
deb ataladi. U to‘g‘ri va teskari 
kotirovka–lashga ajratiladi. Agar xorijiy valuta birligining bahosi 
milliy valutada ko‘rsatilsa, bunga to‘g‘ri kotirovkalash deb ataladi. 

---

246 
Masalan, 1 AQSh dollari 975 so‘mga, 1 Rossiya rubli 32 so‘mga teng 
va hakozo. Teskari kotirovkalashda milliy valutaning bir birligiga 
to‘g‘ri keladigan xorijiy valutaning miqdori o‘rnatiladi. Masalan, 1 
o‘zbek so‘mi 0,001025 AQSh dollariga to‘g‘ri keladi. Dunyoning ko‘p 
mamlakatlarida, shu jumladan, O‘zbekistonda ham to‘g‘ri 
kotirovkalash qabul qilingan. Valuta bozoridagi talab va taklifni 
solishtirish natijasida valutaning bahosi yoki kursi aniqlanadi. O‘zbek 
so‘mining kursi O‘zbekiston valuta birjasida o‘rnatiladi, uning 
ishtirokchilari valuta operatsiyalarini olib borish huquqiga ega bo‘lgan 
banklar hisoblanadi. Shu bilan birga, turli pul birliklari uchun valuta 
kurslarini o‘rnatish jarayonida bozor kuchlarining ta’sir etish darajasi 
bir xil emas. Bu ta’sir kuchiga bog‘liq holda valuta kurslarini qabul 
qilishning bir-biridan farq qiluvchi ikki varianti mavjud. 
1.
Talab va taklifga asosan aniqlanadigan egiluvchan yoki erkin 
suzib yuruvchi valuta kursi tizimi. 
2.
Davlat aralashuvi asosida aniqlanadigan qat’iy belgilangan 
valuta kursi tizimi. 
Erkin suzib yuruvchi valuta kurslari talab va taklif asosida 
aniqlanadi. Masalan, bir o‘zbek so‘mining AQSh dollariga 
almashishini qarab 
chiqamiz. Milliy valuta kursining pasayishi natijasida dollarga talab 
kamayadi va taklif esa oshadi (19.1-rasm).