M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

jahon valuta tizimi 

---

239 
- bu, xalqaro ayirboshlashning barcha shakllariga xizmat qilishga 
va ularning samarali rivojlanashini ta’minlashga qaratilgan 
mamlakatlar o‘rtasidagi valuta munosabatlarining yig‘indisidir
. 
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy qismi sifatida u 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
1.
Xalqaro bitimlarda foydalaniladigan to‘lov va kredit vositalarini 
(oltin, eng rivojlangan mamlakatlarning milliy valutalari, xalqaro pul 
birliklari); 
2.
Valuta kurslarini o‘rnatish va saqlab turish mexanizmini; 
3.
Valuta bozorining ishlash tartibini; 
4.
Xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirish tartib va qoidalarini; 
5.
Valuta yordamida tartibga solish va nazorat qilish tizimini; 
6.
Valuta munosabatlarini tartibga solib turuvchi va jahon valuta 
tizimining barqaror faoliyatini ta’minlovchi xalqaro tashkilotlar tizimi 
(Xalqaro valuta fondi, Umumjahon banki, Yevropa tiklanish va 
taraqqiyot banki). 
Hozirgi zamonda xalqaro hisob-kitoblarda va kreditlashda asosan 
uch xil ko‘rinishdagi pul vositalari ishlatiladi: 
-
oltin, hozirda o‘zining asosiy to‘lov va hisob-kitob vositasi 
xususiyatini yo‘qotgan bo‘lsa-da, ammo ko‘pchilik valuta 
zaxiralarining sezilarli qismini tashkil etadi va muhim tashqi savdo 
operatsiyalariga xizmat qilish va kreditlashni kafolatlash uchun 
ishlatiladi; 
-
jahonda asosiy o‘rin tutuvchi rivojlangan mamlakatlarning 
milliy valutalari (AQSh dollari, YEVRO, Ingliz funt-sterlengi, 
Yaponiya ienasi va boshqalar); 
-
xalqaro pul birliklari. 
Bunday pul birliklariga shu paytga qadar foydalanilgan EKYu, 
SDR misol bo‘la oladi. Ular barcha mamlakatlar tomonidan tashqi 
savdo operatsiyalarini amalga oshirishda ishlatiladi. Xorijda kreditlash 
va investitsiyalashda, chet ellik ishchi kuchi mehnatiga, shuningdek, 
mamlakat valuta zaxiralarini yaratishda qo‘llaniladi. 
Xalqaro valuta yoki xalqaro to‘lov-hisob va kreditlash vositalariga 
javob berishi kerak bo‘lgan talab ularning konvertirlashuvi 
hisoblanadi.