M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

 
Qisqacha xulosalar 
To‘lov balansi – mamlakatning dunyoning boshqa davlatlari 
bilan bo‘lgan savdo va moliyaviy operatsiyalari aks ettirilgan hujjat. 
U ikki qismdan, joriy operatsiyalar va kapital harakati balansidan 
tashkil topgan. Savdo balansi mamlakatning joriy tashqi savdo 
operatsiyalari bo‘yicha tushumlar va xarajatlarni aks ettiradi. 
Mamlakat eksporti uning importidan ko‘p bo‘lsa joriy operatsiyalar 
balansi musbat qoldiqli bo‘ladi. 
Joriy operatsiyalar balansidagi o‘zgarishlar ichki ishlab chiqarish 
va o‘z navbatida ichki bandlilik bilan bog‘liq. 
Kapital harakati balansi aktivlarni sotish va sotib olish bo‘yicha 
barcha xalqaro bitimlarni xarakterlaydi. Aktivlarni sotib olish xorijiy 
valutaning chiqib ketishini, sotish esa kirib kelishini anglatadi. 
Har qanday xalqaro bitimlar to‘lov balansida ikki bir-birini 
muvozanatlovchi yozuv ko‘rinishida qayd etilgani uchun hamjoriy 
operatsiyalar balansi va kapital harakati balansi qoldiqlari 0ga teng 
bo‘ladi. 

---

237 
To‘lov balansi taqchilligi rasmiy zaxiralarning qisqarishi 
hisobiga qoplansa uning aktiv saldosi rasmiy zaxiralarning o‘sishiga 
olib keladi. 
Qayd etilmagan valuta kursi sharoitida to‘lov balansi valuta 
kursining o‘zgarishi hisobiga muvozanatlashadi. 
Milliy valutasi jahon iqtisodiyotida zaxira valutasi hisoblanmay–
digan mamlakatlar Markaziy banklaridan rasmiy valuta zaxirasi 
cheklanganligi tufayli to‘lov balansining uzoq muddatli taqchilligi 
bu rezervlarning sarflab bo‘linishiga olib keladi. Bunday hollarda 
to‘lov balansini makroiqtisodiy tartibga solinadi. 
Qayd etilgan valuta kursi tizimida to‘lov balansini tartibga 
solish uchun tashqi savdo siyosati, pul kredit va fiskal siyosat 
vositalaridan foydalaniladi. 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.
Mamlakat to‘lov balansi necha qismdan iborat va ularda nimalar 
qayd etiladi? 
2.
To‘lov balansini tuzishda ikki bor yozuv prinsipi nimani 
anglatadi? 
3.
Joriy operatsiyalar balansida aks ettiriladigan operatsiyalarni 
sanab bering. 
4.
Kapital harakati balansining mohiyatini tushuntirib bering. 
5.
To‘lov balansi tarkibiy qislari o‘rtasidagi bog‘liqlikni 
tushuntirib bering. 
6.
To‘lov balansi taqchilligi va inqirozi bir xil tushunchalarmi? 
7.
Erkin tebranuvchi valuta kursi tizimida to‘lov balansi qay 
yo‘sinda barqarorlashadi?