M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

19.4.
 
Xarid qobiliyati pariteti 
 
Bu savolda nominal kurslarga xarid qobiliyati pariteti qanday ta’sir 
ko‘rsatishi mumkinligini ko‘rib chiqamiz. 
Xarid qobilyati pariteti konsepsiyasi narxlarning tenglashuvi 
nazariyasiga asoslanadi. Ya’ni, bir xil tovar turli joylarda har xil narxlarda 
sotilishi uzoq davom etmaydi Agarda, AQSh dollariga mamlakat ichida 
chet mamlakatlarga nisbatan ko‘proq mahsulot sotib olish mumkin bo‘lsa, 
u holda mamlakat ichkarisida sotib olingan mahsulotni chetga sotish 
orqali foyda olish mumkin. Oqibatda foyda olish maqsadida xorijga tovar 
olib chiqish ko‘payadi va baholar tenglashishiga sabab bo‘ladi. 
Xarid qobiliyati pariteti konsepsiyasiga ko‘ra valuta kursi doimo turli 
mamlakatlarda baholar darajasining o‘zgarishi natijasida kelib chiqadigan 
farqni qoplash uchun zarur bo‘lgan darajada o‘zgaradi. Ya’ni: 
Pd 
r = ------- 
Pt 
Bu yerda: r — xorijiy valutaning milliy valutadagi bahosi; 
Pd — ichki baholar darajasi; Pt — chet eldagi baholar darajasi. 
Valuta kurslarining oshishi mamlakatlar eksport imkoniyatlarini 
yomonlashtiradi. Valuta kurslarining beqarorligi tashqi iqtisodiy 
aloqalarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Uning tebranishi xalqaro bitimlarda 
noaniqlik va tahlika darajasini ko‘paytiradi. Shu sababli valuta kursi ham 
mamlakat ichida va xalqaro munosabatlarda tartibga solishning muhim 
obyekti hisoblanadi. Davlat bevosita tartibga solish vositasi sifatida valuta 
intervensiyasi va diskont siyosatidan foydalanish mumkin. Diskont 
siyosatida bank hisob stavkasini oshirib yoki tushirib chet el kapitallari 
kirishi yoki chiqib ketishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Tartibga 
solishning ko‘proq universal usuli valuta intervensiyasi hisoblanadi. 
Bunda Markaziy banklar taklifi yetarli bo‘lmagan, kursi esa yuqori 
bo‘lgan chet el valutalarini sotadi, ularni taklif ortiqcha va kursi past 
bo‘lganda sotib oladi. Bu bilan talab va taklifni tenglashtirib, milliy 
valuta kursi tebranish chegarasini cheklaydi. 
Valuta intervensiyasini qo‘llash zaxira valuta fondining miqdori bilan 
cheklanadi, shu sababli valutalarni sotish, albatta, ularni sotib olish bilan 
almashtirib turilishi lozim.