o ‘z tafakkur kuchi, ehtiros
va xarakteri jih atid an , m ukam m allik va
olim likjihatidan juda ulug' siymolami yetishtiribberdi». Bu Uyg‘onish
davri edi. Bu davrda ayniqsa tasviriy sa n ’at jadal rivojlandi, yetakchi
sa n ’at tu rlarid an biriga aylandi. U yg‘onish (renessans — fransuzcha)
term in i XVI asrda paydo b o ‘lib, uni birinchi bor italiyalik rassom va
tarix ch i J.V azari ishlatgan edi. K eyinch alik bu ibora Y evropa
m am lakatlarining XV—XVI asr sa n ’atini belgilash u ch u n q o ila n ila
boshlandi. H ozirgi kunda esa bu ibora keng m a ’noda u m um an XV—
XVI asrlar sa n ’atini t a ’riflash uchun ham ishlatiladi.
M asalan, O lrta
Osiyo renessansi deb XV—XVI asr sa n ’ati tushuniladi. Insonning
aql-zakovatiga, imkoniyatlarining cheksizligiga, m a’rifatning kelajakda
tan tan a qilishiga ishonish Uyg‘onish davri ideologiyasining xarakterli
tom oniga aylandi. Hayot birdan-bir real hodisadir, deb ta n olindi. Bu
hol, o ‘z navbatida, san’atda realizmning yangi pog‘onaga ko‘tarilishiga,
tasviriy sa n ’atda faqat m avzu kengayishi, yangi tasviriy s a n ’at tu r va
ja n rla ri
dastgoh rangtasvir, gravyura, p o rtre t,
m an z a ra paydo
b o iis h ig a g in a em as, b alk i tasv ir va ifoda v o sita la rin in g h a m
yangilanishiga olib keldi. S an ’atkorlar voqelik real tasvirining qonun-
qoidalarini izlay boshladilar. Perspektiva, rangshunoslik, yorug‘-soya
nazariyasi, anatomiya borasida katta yutuqlar q o ig a kiritildi. Uyg‘onish
davrining o ‘ziga xos tom onlari protorenessans davrida dastlab Italiya
ran g tasv irid a o ‘z in i n a m o y o n qildi. Ijo d k o rla r d in iy m avzuda
ish la n g a n d e v o riy s u ra tla rd a re a lis tik
m a z m u n n i ilgari sura
b o s h la d i la r , in s o n l a r o r a s id a g i m u n o s a b a t la r , m u h a b b a t,
o lija n o b lik n i, ra z illik , x u d b in lik k a q a rsh i q o ‘ya b o s h la d ila r,
voqelikning real tasvirini yaratishga harakat qila boshladilar. U lam ing
asarlarida Uyg‘onish davri realizm ning o ‘ziga xos to m o n i — hayotiy
problem alam i ko‘pincha diniy niqob ostida,
diniy mifologik obrazlar
orqali berish hollarini uchratam iz.
U yg‘onish davri sa n ’atkorlari ijodida insonlar hayoti, inson baxt-
saodat yaratuvchisi va ozodlik uch u n kurashchi ekanligi asosiy mavzu
b o iib qoldi. ln son n i o ‘z asarlarida shunday kuylagan san’atkorlardan
biri, ilk U yg‘onish davrining yirik vakili D onatello b o id i. U ning
«David» deb n o m lan gan haykali U yg‘onish davrida birinchi m arta
kiyim siz holda tasvirlangan haykal b o id i. «Otdagi G attam elatta»
haykali esa jam oatchilikka m anzur b o ig a n insonni uluglash y o iid ag i
b irin ch i otliq haykal edi.
In so n n i kuylash, uning qahram onligi, aql-zakovatini u lu g ia s h
uygonish davrida po rtret san ’atining qaytadan tu g ‘ilishiga olib keldi.
28
Portret san’atida ifodalanadigan insondagi nozik his-tuyg‘ular o ‘zining
butun borlig‘i bilan Uyg‘onish davrining buyuk san’atkorlari Leonardo
da V inchi,
Rafael Santi, M ikelanjelo, T itsian ijodida o ‘z ifodasini
topdi. O na, onalik m eh ri u lu g ia n d i. Bu o ‘rinda L eonardo da
Vinchining «Benua m adonnasi» va m ash h ur M ona Liza (Jakonda)
portretini, Rafael Santining Sikstin M adonnasi», M ikelanjeloning
h a y k a llari va d evoriy su ra tla rin i, T itsia n n in g
in so n jism o n iy
go‘zalligini tara n n u m etuvchi polotnolarini eslam ay o ‘tish m um kin
emas. Bu polotno , devoriy surat va haykallarda Uyg‘onish davri
kishilarining ideali o ‘zining t o i i q obrazli talqinini topdi.
Uyg‘onish davrida m e’m orlik va dekorativ-am aliy san’at borasida
ham katta yutuqlarga erishildi. Bu davrda yaratilgan asarlarda shakl
va m azm u n birligi, san ’atkorlarning h a r bir narsani yaratishda unga
aql bilan yondashish, har bir q o ‘yilgan chiziq va shaklning maqsadga
m uvoftq b o iis h ig a h arak at qilishi k o ‘zga tashlan ib tu rad i. Bu
yutuqlar, ayniqsa, m e’m orlik sa n ’atida k o ‘zga yaqqol tashlanadi.
Bu d a v rd a y a ra tilg a n u lk a n g u m b a z li b a la n d b in o la r, d av r
kishilarining aql-zakovati, estetik ideali h am da g‘oyaviy prinsiplarini
aniq ochib beradi. Bu Uyg‘onish davrining yirik m e’m orlari
Filippo
B runelleski, L eon B attista AJberti ijodida o ‘z ifodasini topdi.
Jum ladan, Brunelleski birinchi b o iib katta gum bazli bino qurish
m u am m o sin i hal qildi. U Florensiyadagi k o ‘pgina cherkov va
saroylarning muallifidir. Ayniqsa, uning Florensiyadagi Santa Mariya
del Fiore sobori m ashhurdir. Bu sobor keyinchalik Uyg‘onish davri
m e’morligi, um um an, Yevropa m e ’morligi san’atining rivojlanishida
m uhim aham iyat kasb etdi.
Alberti h am U yg‘onish davri m e ’m orlik san ’atining taraqqiyotiga
hissa q o ‘shgan sa n ’atkordir. U «M e’m orlik t o ‘g ‘risida o ‘n kitob»
deb n o m lan gan kitobida an tik yodgorliklarni o ‘rganish asosida
o ‘zining m e ’m orlik sa n ’ati haqidagi ilm iy-nazariy asarini qoldirdi.
«Rassomlik t o ‘g ‘risida»gi kitobida antik
rassom lar m erosiga tayanib,
rassom lik sa n ’ati nazariyasini bayon qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
