Kasbiy pedagogika

I B O L I M .
0 ‘Z B E K I S T 0 N R E S P U B L I K A S I D A T A ’ L I M T I Z I M I
R I V O J L A N I S H I N I N G Y A N G I B O S Q I C H I D A K A S B I Y
P E D A G O G I K A N 1 N G 0 ‘R N I V A
V A Z I F A L A R I
1-B O B . « K A S B I Y P E D A G O G I K A » F A N S IF A T ID A
Tayanch iboralar: Ta 'lim, umumiy о 'rta ta 'lim, kasbiy ta 'lim, kasbiy pedago­
gika, kasbiy mahorat, pedagogik faoliyat, pedagogik j a r ay on, pedagogik p r insip,
pedagogik muloqot, didaktik prinsiplar (tamoyillar), ta'lim usullari, t a ’lim vosi­
talari, ta ’lim texnologiyalari.
1.1. 0 ‘zb ek iston Resp u blik asi u m u m iy va k asbiy t a ’lim
tizimi islohotlari
Davl at i mi z rahbari Islom Ka r i mov O ' z b e k i s t o n Respubl i kasi
Oliy Majlisi Qonun c hi l ik palatasi va Senat i ni ng q o ‘s h ma majlisidagi 
« M a m l a k a t i m i z d a demokra t ik islohotlarni y a n a d a chuqurlashti rish va 
fuqarolik j ami yat ini rivojlantirish kons epsi yasi » noml i m a ’ruzasi da 
t a ’kidl agani dek, « mustaqi 11 ik vi 1 larida bosib o ‘tgan yoMimiz va 
t o ‘pl agan taj ri bami zni xol i sona baholash, q o ' I g a kiritgan yuk sak 
marral ari mi zni tahlil etish ma ml akat imi zni tadrijiy va bo sq i chma-
bosqi ch rivojlantirish b o 'y i ch a biz tanl agan m o d e l n i n g naqadar 
t o ' g ' r i ekanini va shu y o ' l d a n bundan b uy on h a m o g ' i s h m a y qat 'i yat
bilan bori shi miz zarurligini vaqqol k o' r sa t mo q da ».
Bugungi kunda, fan-t exni kani ng j adal taraqqiyoti sharoitida har 
bir davlat o ' z i n i n g istiqbol rejalarini belgilar ekan, kel aj akda us hbu 
rejalarni ama l ga oshiruvchi yosh avlod qobi 1 iyatlarini rivojlantirishga, 
intellektual salohiyatini yuksaltirishga. m a ’naviyatini boyitishga
7

---

al ohi da e' ti bor berishi davr talabidir. Shu sababli m a ml aka t imi zda
s o g ' l o m va barkamol avlodni voyaga yetkazish h a m d a ularning haq- 
huquqlarini muhof a z a qilish borasida keng k o' la ml i ishlar amal ga 
oshi rilmoqda. Xus us an, keyingi yillarda, Davlat budjetining 60 
foizidan ortig'i ijtimoiy s ohal arga yo'nalt i ri l gani ham kel aj agimi z 
vorislariga bo' l g an g ' a m x o ' r l i k n i n g yorqin ifodasidir. Zero, yoshl ar 
bugungi niyatlarimizni ertaga r o ' y o b g a chiqaradigan, ma ml ak a t imi z 
taraqqiyotini t a ’mi nlaydigan, har bir sohada o ' z iqtidori va iste’dodini 
t o ' l a- t o ' k i s n a m oy o n eta oladigan avlod sifatida shakllanishi zarur.
B u y u k aj do dl ar im i z q a d i m d a n b eba ho boyl i k b o ' l m i s h i l m-u 
m a ’rifat, t a ' l i m va t arbi yani inson k amol ot i va mi ll at ra v n aq in in g 
eng as os i y sharti va gar ovi deb bilgan. A n a shu fikrga t ay anga n 
hol da, m u s t aqi ll ik ni ng dast l abki yi ll ari danoq t a ’l i m- ta r bi ya ma- 
salasi d a vl at imi z si yos at ini ng us t u v or y o 'n a li s h i sifatida qaralib, 
but un m a m l a k a t m i q y o s i d a t a ’lim va tarbiya, i lm-fan, k a s b- h u na r ga
o ‘rgati sh t izi mi ni ng sa m a r a d o rl i k darajasi. yut uq va kamchi li kl ari
tahlil etildi.
Sobiq ittifoq tarkibiga kirgan respublikalar ichida, birinchilardan 
bo' l i b, O ' z be ki s t o n R e s publ ikas i ni ng Oliy Kengashi 1992-yil 2-iyulda 
« T a ’lim t o ‘g' r i s i da»gi Qonuni ni tasdiqladi. Bu dast urul amal hujjatda 
t a' li m sohasidagi davlat si yosatining asosiy tamoyillari, t a ’lim tizimi, 
uni ng bos hqar uv tarkibi, p ed a go g xodi ml a r ni ng haq-huquqlari, burch 
va m a s ’uliyatlari aniq belgilab berildi. Binobarin, bu m u h i m davlat 
hujjatining qabul qilinishi t a' li m sohasi da a ma l g a oshiriladigan 
bar cha i siohotlarning m u qaddi mas i h a m d a huquqi y kafolati edi.
1992-yil 8 - dekabrda qabul qilingan asosiy q onun O ' z be ki s t o n
Res publ i kas i ning Konstitutsiyasi O ' z be ki s t o n xal qi ni ng xohi sh- 
irodasidan kelib chiqib, milliy va u mu m i ns on i y qadriyatlarni uy- 
g ' u nl as ht ir gan h o l d a . y o s h l a r o n g i g as i n g d i r i s h n i n g hu qu qi y asoslarini 
o ' z i d a ifoda etgan. Konst i t utsi ya barcha fuqarol ar qatori yos hl arni ng 
h u qu q va erkinliklarini t a ’m i nl a sh ni ng huquqi y v a m e ’yoriy ji- 
hatlarini ha m o ' z i d a aks ettirdi. Juml adan, uning 41 - moddasi da: «Ha r 
kim bilim olish hu q u qi ga ega. Bepul u m u m i y t a ’lim olish davlat
8

---

t omoni da n kafolatlanadi. Ma k t a b ishlari davl at nazoratidadir» deb 
belgilab qo' yi lgan.
Prezi dent imi zni ng 1993-yil 29-de kabrda gi fa rm o n ig a binoan, 
okt abr oyi ni ng birinchi yakshanbasi xal q t a ’limi xodi ml ari kuni (kasb 
bayrami sifatida) belgilandi. 1996-yil 9- sentabrdagi « M a ’naviyat va 
m a ’rifat j am o a t c h i l i k markazi faoliyatini y a n a d a takomi li ashti ri sh va 
s amaradorligini oshirish t o ‘g ‘risida»gi F a r m o n m unos aba t i bilan, yosh 
avlodni b uyu k a n ’analari mizga, y uk s ak m a ’n avi y qadr iyat lari mi zga 
sodiqlik va y o r u g ' kel aj ak egalari ekanli kl ar iga q a t ’iy ishonch ruhida 
tarbiyalash m aq s a d i d a 1997-yildan boshlab, 1- okt abr « 0 ‘qi tuvchilar 
va m u r abbi yl ar kun i » - u m u m x al q bayr ami h a m d a d a m olish kuni 
deb e' lo n qiiindi.
Z a m o n a v i y t araqqi yot talablariga t o ' l a j a v o b beruvchi t a ’lim ti­
zimini takomi li ashti ri sh maqsadi da, 1997-yi l da m u k am ma l l a s h g a n
va qayta ishlangan « T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n n i n g (yangi tahriri) 
va Kadrl ar t ayyorl ash milliy dasturi qabul qiiindi.
« T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi Qon un h a m d a Ka d r l a r t ayyorl ash miiliy 
dasturining mohi yat i bar kamol avlodni t arbi ya l a s hga qaratilgan 
bo'lib, unda yoshlarni m a ’navi y-axl oqiy j i h a t d an tarbiyalash, yosh 
avlodni m a ’navi y-axl oqiy t arbiya asosi da y e t u k qilib tarbiyalash, 
talabalarning m a ’naviyatini milliy istiqlol g ' o v a s i asosi da tarbiyalash 
va shakllantirishda o m m a v i y axbor ot vositalari imkoniyatl ari dan keng 
va samarali foydalani sh, yos hl arda Vatanga v a x a l q q a muhabbat , yurt 
farovonligi u ch u n kurashish, i nsonparvarlik, o' z l i kni anglash, milliy 
g ‘urur, milliy iftixor, o ‘zga millat kishilari va ul arni ng qadriyatlarini 
h ur ma t qilish kabi fazilatlari ruhi da t arbiyalash, yoshl arda vijdon 
erkinligi, bi limdonlik, axloqlilik, j i s m o n i y yetuklik. mustaqil fikrni 
kamol toptirish kabi t a ’lim-tarbiya masalalari ust uvor vazifa sifatida 
a ma l ga oshi rilmoqda.
Istiqlol davrida u m u m t a ’lim makt abi ar i faoli yati ni ng s am a r a d or ­
ligini oshirish maqs adi da , 2004-yil 19-fevralda O ’zbekist on R es ­
publikasi Prezident ini ng « 2 0 0 4 - 2 0 0 8 - y i l l a r d a Ma k t ab t a ’Iimini 
rivoj lantirish dasturini tayyorl ash chora-tadbirlari t o ‘g ’risida»gi
9

---

farmoyishi, 2004-yil 2 1 - m a y d a « 2 0 0 4 - 2 0 0 9 - y i l l a r d a makt ab t a’limini 
rivojlantirishning davlat umum mi l l i y dasturi t o' g' r is i d a » g i farmoni 
qabul qiiindi. U n i n g ijrosi t a ’minlandi.
O' z be k i st on Respublikasi Prezidentining 1997-yil 6-oktabrdagi 
« T a ’lim-tarbiya va kadrlar tayyorl ash tizimini t ubdan isloh qilish, 
barkamol avlodni v oy a ga yetkazish t o 'g 'r is id a» gi Farmoni chiqarildi. 
Und a mavj ud t a ’lim-tarbiya tizimini t ubdan isloh qilish, uni z a mo n 
talablari darajasiga ko'tarish, milliy kadrlar t ayyorl ashni ng yangi 
tizimini barpo etish, kelajak uchun barkamol, salohiyatli avlodni 
tarbiyalash maqsadi da. ushbu f ar mon bilan « Ta ’lim to'g"risida»gi 
Qon un va Ka drl ar t ayyorlash milliy dasturini hayot ga tatbiq etish 
ishlari davl at siyosatining ust uvor yo' na l i shi etib belgilandi.
O ' z b e k i s t o n Respublikasi Vazirlar M a hk a ma si ni n g
1998-yil 
24-fevraldagi « A k a d e mi k litseylar va kas b- hunar kollejlarini tashkil 
etish va ul arning faoliyatini boshqarish t o ‘g ‘risida»gi 77-qarori, 
Vazirlar Ma h k a ma s in i n g 1998-yil 13-maydagi « O' z b e k i s t o n R es ­
publikasi o ' r t a maxsus, kasb - hun ar t a ’Iimini tashkil etish chora- 
tadbirlari t o ‘g' risi da»gi 204-qarori, Vazirlar M ah ka ma si ni n g 2006- 
yil 27-iyuldagi « U m u m t a ’lim makt abl ari bi tiruvchilarining akademi k 
litsey va k as b- hunar kollejlarida o' qi shi ni ya n a da kengaytirish 
chora-tadbirlari t o ' g' r i s id a» gi 427-qarori qabul qiiindi. Us hbu 
qarorlar natijasi sifatida 2009-yil u m u m t a ’lim makt abl ar ini ng 9-si nf 
bitiruvchilari 100 foiz a k a de m i k litsey va kasb- hunar kollejlarida 
o' qi shn i da v o m ettirish i mkoniga ega bo'lishdi,
Yurt imi zda o ‘rta maxs us , k a s b - h u n a r t a ’limi 20 0 9- yi l da n bo shl ab 
m a j bu r i y x u s u s i y a t g a ega bo' l di . O ' q u v c h i l a r i xtiyoriy ravishda,
o ' z qi ziqishlari va qobi l iyati dan kelib ch i qq an holda, a k a d e m i k
litsey yoki k a s b - h u n a r kollejida o ' qi s hn i d a v o m ettirish i mko n ig a 
ega. Ul ar ga o ' z qiziqishlari, qobi 1 iyatlari v a i mkoni y a t l ar i dan
kelib c h i q q an holda, kas b t anl as hi ga y o r d a m berish m a qs adi da ,
k a s b- h u na r ga y o' na lt i r i s h va p s i x o l o g ik - p ed ag o gi k r e s publ i ka 
tashxi s ma r ka zi tuzildi. U s h bu i narka z o ' q u v c h i l a r n i n g intilishlari, 
qobiliyati v a i mkoni yat l ari ni o ' r g a n g a n holda. k as bg a y o 'na l t ir i sh
10

---

mas al al a r i ni tadqi q e t m o q d a h a m d a o t a- ona la r g a asosli m a s l a h a tl a r
berib k e l m o q d a .
O ' z b e k i s t o n Respubl i kasi hukumat i 2005-yi lni ng 2 3- n oya br i da
« 2 0 0 6 - 2 0 10-yillarda ka s b- hunar kollejlari va a k a d e m i k litseylar 
bitiruvchilarini sifatli tayyorl ash va meh nat idan foyda l a ni sh b o ' y i c h a
namunal i hududi y dastur»ni qabul qildi. U s hb u das t ur asosi da 
har bir m a ’mu r i y b o ‘linish - viloyat va t u ma nl ar ni ng o ' z i g a xos 
xususiyatlarini hi sobga ol adi gan hududi y dasturlar ishlab chiqildi, 
hoki ml i kl ar huzur ida h oki ml a r rahbarlik qiladi gan h a m d a tarki bi ga 
davl at v a j a m o a t tashkilotlari vakillari kiritilgan muvofi ql asht iri sh 
kengashlari tashkii etildi.
Hu dud i y dast url arda quyi dagi l ar k o ' z d a tutilgan:
- i mk o ni ya tga qarab, bitiruvchilar m e hn a t ida n f oydalani shni t a ’­
minlash. s huni ngdek, budjetdan tashqari «B a n dl i kk a ko ' t na k l as hi s h
j a m g ' a r m a s i » m a bl ag' la r i ni j al b etgan holda yangi ish o'rinlarini 
tashkii etish;
- h ududl arda gi kasb - hun ar t a ’limini mahal l i y m e h n a t bozori e h­
tiyoj ini hi s obga olib rivojlantirish; m e h na t bozor i da t alab v a taklifning 
real ahvolini h ududi y daraj ada aniqlash;
- k a s b- hu na r kollejlari faoliyat yuri t i shini ng ish ber uvchi nuqtai 
nazari dan t ezkor monitoringi me x an iz mi ni yaratish.
Kadrl ar t ayyorl ash milliy dasturining a mal iy ijrosiga, s huni ngdek,
baka l a vr v a magi st r kadrlar t ayyorl ash mas al asi ga b ag ' i s h l an g a n
O ' z b e k i s t o n Prezidentining o ' n d a n ortiq f a r mon va farmoyishlari,
O ' z b e k i s t o n Respubl i kasi Vazirlar M a h k a m a s in i n g qarorlari qabul 
qilindi. Xu s us an, 2004-yil 19-fevralda O ' z b e k i s t o n Respubl i kasi
Prezident ini ng « 2 00 4- 20 08 - y il l ar d a ma kt ab t a' l imi ni rivojlantirish 
dasturini t ayyorl ash chora-tadbirlari t o ' g ' r i s i d a » g i farmoyishi , 2004- 
yil 2 1 - m a y d a « 2 0 04 -2 00 9 - y i l l a r d a m a k t ab t a ’limini rivojlantirishning 
davl at u m u m mi l l i y dasturi t o ’g' r i si da»gi fa r moni ni ng q abul qilinishi 
milliy t a ' l i m rivojida yangi tarixiy bosqi chni boshl ab berdi.
Pr ez i de nt imi zni ng 2008-yil 1-apreldagi «Real iqtisodi yot ni ng 
soha va tarmoql ari talablariga j a v o b ber adi gan mal akali kadrlarni
11

---

tayyorlashni t a ’minlash chora-tadbirlari t o ' g ‘risida»gi farmoyishi 
asosi da amal ga oshirilgan ishlar natijasida, birgina, 2 0 0 9 - 2 0 10-olquv 
yilining o ' z i d a hududlardagi 118 ta kasb- hun ar kollejida 62 ta ixtisos- 
lik b o' yi ch a kichik mut axass i s l ar tayyorlash t o'xtalib, talab katta 
b o 'l g an 90 ta mutaxassislik b o 'y i ch a y a ngi dan kadrlar t ayyorl ashga 
kirishildi. 34 ta k as b- hunar kollejining ixtisosligi o'zgartirildi.
Must aqi l li k yillarida yur t imi z da j ahonda gi nufuzli Universitetlar 
bilan yaqi n hamkorl i k aloqalari o'rnatildi. Buni ng natijasida, 
Tos hkent da Bu yuk Bri t ani yani ng Xa l qa ro Vestministr Universiteti 
ish boshladi. I. Gubki n nomi dagi Ross iya neft va g az davlat 
Universiteti. Italiyaning Turin Poli t exni ka Universiteti, Singapur 
men ej men t ni rivojlantirish instituti. G. Plexanov nomi dagi Rossiya 
iqtisodiyot akademiyasi. M. L o m o n o s o v nomi dagi M o s k v a Davlat
Universitetining Toshkent shahridagi filiallari tashkil etildi.