Kasbiy pedagogika

1.2. O 'rta m axsu s, k a sb -h u n a r t a ’limi ijtim oiy-iq tisod iy
o 'z g a r is h la r sharoitida
Istiqlolga erishgan m a ml a k a t i mi z d a yuz berayot gan tub o ' z g a ­
rishlar t a ’lim ma z mu ni ni da v r nuqtai nazaridan yangi l ashni t aqozo 
et moqda. Bunday yangi l ani sh O ' z b e k i s t o n Respublikasi Oliy Maj- 
lisining 1997-yil 2 9-avgust dagi IX sessi yasi da qabul qilingan O ' z ­
bekiston Res publ i kasi ning « T a ’lim t o ' g' r i s id a » gi qonuni va «Kadrl ar 
tayyorl ash milliy dasturi» asosi da ama l ga oshirilmoqda.
« Ta ’lim t o ' g' r i s id a » g i q o n u n va « Ka dr l ar t ayyorlash Milliy d a s ­
turi» asosi da O ' z be ki s t o n Respubl i kasi t araqqiyotida xal qni ng boy 
m a ’naviy saloxiyati va u m u m in s o n i y qadriyatlariga h a m d a hozirgi 
z a m o n madaniyati, iqtisodiy oti, ilmi, texnikasi va t exnol ogi yasi ni ng 
s o ' n g g i yut uqlariga asosl angan m u k a m m a l t a' l i m tizimi barpo 
etil moqda. T a ’l i mni ng « O ' z b e k rnodeli» d u n yo g a keldi, bu model
xal qar o mi qy osd a e n g o b r o ' l i mut axas si sl ar t o mo ni da n tan ol i nmoqda.
M am l a k a t i m i z d a va xorijiy m aml akat lar da t o' pl an g an ijobiy 
tajribalarga asosl angan holda. t a ’lim t izi mi ni ng t o' l aqonl i faoliyatini
12

---

tashkil etish va isloxotlarni jadal l asht i ri shga qaratilgan m e ’yoriy- 
uslubi y hujjatlar ishlab chiqildi.
Fan t exni ka t araqqiyoti sharoitida j am i y a t n i n g bar cha a ’zol ari ning 
j u m l a d a n yoshl ar ni ng madan i y va t a ’limiy daraj asi ga b o ' l g a n talab 
t o ’xt ovsi z o ' s i b b or mo qda. Shu sababli, yoshl ar o 'z l a r i n i n g g ' o y a v iy -
axl oqi y sifatlari, saviyalari h am d a prof essi onal -kasbi y mahoratlari 
bilan fan-t exni ka t araqqiyoti yutuqlarini j a m i y a t afzalliklari bilan 
b o g' l i q b o ' la d i ga n davl at va j ami yat , ishlab chiqarish t o m o n i d a n ish- 
chi -mut axassisl ar ga q o 'y i l g a n vazifalarni hal qi l ishga qodi r malakali 
ishchi mut axassi sl ar t ayyorl aydigan tizim - « Ka dr l a r t ayyorl ash 
milliy dasturi» talablari asosi da shakllantirilayotgan uzl uksi z t a ’ lim 
tizimi doirasida kasb t a ’limiga al ohi da o ' r i n berilishining samarasi
sifatida kasb- hunar kollejlari va a k ad e m i k litseylar t izimi yaratildi.
Bugungi kunda kasbi y peda gogi ka j a h o n mi q y os id a tan oli ngan 
eng ilg’or usullar va y o' n a l i s h l a r bilan boyib b or moqd a . Ayni vaqt da 
o ' z i n i n g keng t at big'ini kutayotgan, fanning b os h q a sohalari bilan 
aloqador l ikda ishlab chiqilgan yangi kons eps i ya v a nazariyalar 
rivojlantirilmoqda.
Ka sbi y t a ’lim uzoq da v r m o b a y n i d a har t o m o n l a m a rivojlangan 
shaxsni tarbi yalashga yo'naltirildi, biroq. ushb u c hor a bitiruvchilar- 
ning kasbiy mahora t ini ng shakllanish darajasini pasayishi hi sobi ga 
a ma l ga oshirildi. Bu holat kasbiy m ahor a t va layoqatni oshirish, 
insonni ng butun umri d a v o mi d a o ' z bilimini t akomi ll ashti ri b borishi 
h a m d a o ' z - o ' z i n i t arbiyalash ehtiyoj ini oshi ri shga x i z ma t qilmas 
edi. Respubl i ka xal q t a ’limi ti zi mi da olib bori l ayot gan islohotlar 
natijasida kasbiy t a ’limni samarali tashkil etish, ishchi kasblariga 
maxs us t ayyorlash, t a' li m oluvchi shaxsi da kasbi y m a h o ra t va layoqat 
sifatlarini shakllantirish masal alari ga al ohi da e ’tibor ber il moqda.
Kasbiy m ahor a t deyi l ganda, bitiruvchining yuqori dar aj ada kasbiy 
k o ' n i k m a va mal akalarni egallaganligi tushuniladi, u s haxs ni ng 
m eh n at bozor ida egall ayotgan kasbi b o ' y i c h a r aqobat bardos hl i k 
darajasi aks ettirishida n am o y on bo'ladi. Ka sbi y m a h o r a t ishchi 
kuchl ar i ning yuqori darajadagi mosl ashuvchanl i gi , yangi l i klarni tez
13

---

o'zlashtii'ishi, yangi ishlab chiqarish sharoitlariga oz vaqt ichida o ' t a 
olishi va faoliyat sohasini mustaqil tanlay olishi kabi sifatlar bilan 
belgilanadi.
Ka sbi y mah ora t va layoqat s haxsni ng s hu nday sifatlaridirki, ular 
b o' l aj a k mut axas si sni ng hayotiy h am d a m eh n a t muvvafaqqi yat la- 
rini belgilab beradi. Must aqi l O' z b ek i s t o n R es publ ikasi da t a ’limni 
ri vojlantirishning yangi bosqi chi da kasbi y p eda gogi ka fanining 
asosiiy vazifasi j a h o n talablari d ar a ja s id a ya ngi la ni b bora yot ga n ishlab 
chiqarish sharoitlariga mos las h a oladigan, iqtisodiyotimizni buyuk 
davlat darajasiga ko ' t ar ad i g an mutaxassi sl arni t ayyorlash, ushbu 
j a r a y o n d a asosiy omil sifatida beril aydigan axbor otl ar hajmini e ’tirof 
etish emas, balki ul arga nisbatan ijodiy y ond a s hu vn i shaklantirish 
va mustaqil fikrlash kabi sifatlarini t arbi yalas hdan iboratdir. Shu 
sababli bugungi kund a bar cha fan sohalari, j u ml ad a n , kasb t a ’limi 
b o' y i c h a yangi o ' q u v darsliklari, q o ' U a n m a v a tavsiyalarni yaratish 
m u h i m a h a mi ya t ga ega b o' l m oq da . Bu o ' r i n d a kasb t a ’limiga bo' l ga n
e ’t iborni ng ortib borayotganligini quyi dagi l ar bilan izohlash mumki n:
- t a ’lim islohotlari natijasida a ka de mi k litsey, k as b- hunar kol ­
lejlari va bos hqa turdagi o ' q u v muass as al ari ni ng shakllantirilishi va 
rivojlanishi;
- oliy o ' q u v yurtlarida kasb t a' l i mi ni o' qi ti li shni ng y o ' l g a q o '-
yilayotganligi, bu borada alohida fakultet va b o ' l i ml a rni ng tashkii 
etilishi;
- k a s b i y ped a go gi ka ni ng boshqa fanlar bilan y a n a d a j i p s r o q b og ' -
lanib borishi. istiqbolda a ma l ga oshirilishi k o ' z d a tutilgan bilim 
sohalari tut ashuvi da yangi konsepsi ya v a n a z ar i yal ami ng yuza ga 
kelishi;
- kasbiy t a ’lim muassasalari ni ng ahol i ga t a ’lim xizmatlarini ko' r- 
satish borasidagi faoliyat turlarining ortib borishi, o ' z bazasi da t ayyor 
mah s ul o t ishlab chi qar i shni ng y o ' l g a qo' yi l i shi; mehnat ni tashkii 
qi l ishning i l g' or shakllarini j or i y etishi va boshqalar.
Ul ar ni ng kasbiy peda go g ik a talabalar t a ’limi, tarbiyasi, o' qi shi
h a m d a rivojlanishi qonuniyatlarini o' r gan adi , t a ’lim-tarbiya, peda-
14

---

gogik va axbor ot texnologiyalarini q o' li as h mezonl ari ni ishlab 
chiqadi. kasb ta' l i mi muassasalari turlarini va ularni boshqarish 
t izimini asoslaydi. U p eda gogi k nazari yal ar t o ‘g"risidagi bilimlarni, 
i nnovatsion t exnologiyalarni loyihalash uslublarini umumlashti radi .
Kasbi y peda gog i ka fani shaxsni kasbi y faoliyatga t ayyorlash, yosh 
avlodni kasbiy tarbiyalash, malakali ishchi kuchi ni ng yangi talablar 
daraj asi da faoliyat yuritishini t a ’mi nl as hni k o ' z d a tutadi.