Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

O‘n uchinchi bob 
QO‘RG‘ON ICHIDA
Missis Ueldon bilan kichkina Jek o‘lgan, deb Gerris 
bilan Negoro yolg‘on aytgan edilar. Ona-bola bilan Bene-
dikt tog‘a eson-omon Kazondeda edilar.

---

304
Jyul Vern
Qirchumolilar gumbazi bosib olingandan keyin ularni 
yerli askarlar soqchiligida Kuanza daryosi bo‘yidan Ka-
zondega yuborishgandi. U otryadni Gerris bilan Negoro 
boshlab kelgandi.
Missis Ueldon bilan kichkina Jekni usti yopiq zambilga 
joylashtirishdi. Nima uchun Negoro to‘satdan bunday 
g‘amxo‘rlik qilib qoldi ekan? Missis Ueldon bunga sira 
tushunmasdi.
Kuanzadan Kazondega juda tez yurib borishdi va asir-
lar hech charchashmadi. Benedikt tog‘a juda yurag‘on 
odam ekan. Uning har yoqqa tentirab yurishiga hech kim 
xalaqit bermaganidan xursand edi.
Kichkina otryad Ibn Homisning karvonidan sakkiz 
kun oldin Kazondega yetib keldi. Missis Ueldon bilan 
uning o‘g‘li va Benedikt tog‘ani Alvetsning qo‘rg‘oniga 
joylashtirishdi.
Jek ancha sog‘ayib qoldi. Yaxshi joylarda bolani aksari 
bezgak tutardi, otryad u yerlardan o‘tib ketganidan beri 
bezgagi tutmay qo‘ydi, kichkina Jek sog‘ayib ketdi.
Qullar karvoni bilan piyoda yurib borishga ona-bola 
aslo chiday olmasdi. Ammo kitanda sayohat qilganlari 
sababli ikkisi ham sog‘-salomat edi.
Shuni ham aytib o‘tish kerakki, yo‘lda ularga birmun-
cha jonkuyarlik ham qilishdi.
Missis Ueldon o‘zining hamrohlari to‘g‘risida hech 
nima bilolmadi. U Gerkulesning qayiqdan irg‘ib tushib 
o‘rmonga qochib ketganini ko‘rdi-yu, keyin unga nima 
bo‘lganidan xabari bo‘lmadi. Missis Ueldon Gerris bilan 
Negoro borida Dik Sendga rahm qilishmasdi, lekin ular 
yo‘g‘ida yovvoyilar oq tanli odamga yomon muomala 
qilishmas, deb o‘zini yupatar edi. Ammo u, Tom, Nan, 
Bat, Ostin, Akteonlarning ishlari chatoq, chunki ular 
negr, shu sababdan ularga hech kim parvo, iltifot qilib 
o‘tirmaydi, deb o‘ylar edi. Missis Ueldon bu baxtsiz be-
choralar uchun juda tashvish tortar edi.
Missis Ueldon Ibn Homisning karvoni Kazon dega 
kelganidan ham xabarsiz edi.

---

305
«O‘n besh yoshli kapitan»
Yarmarka ochilgan kundagi shovqin-suronlarni 
missis Ueldon eshitgan bo‘lsa ham, ammo buning 
sababini tushuntirishmadi. Missis Ueldon Tom bi lan 
uning sheriklari Ujijidan kelgan qul savdogarlariga 
sotilib ketganidan ham bexabar edi, ularning yaqin-
da Kazondedan jo‘nab ketishlarini ham bilmas edi. U 
Gerrisning o‘ldirilganini ham, Muani-Lunga xonning 
o‘limini ham, uning tantanali janoza marosimini ham 
va bunda Dikning qurbon etilishini ham eshitmagan 
edi. Sho‘rlik ayol batamom qul savdogarlari bilan Ne-
goroning ixtiyorida edi. U o‘lib qutulishini ham o‘ylay 
olmasdi, chunki yonida kichkina o‘g‘li bor edi.
Missis Ueldon o‘zini nima qilishmoqchi bo‘layotgan-
laridan ham bexabar edi. Gerris bilan Negoro butun 
safar mahalida bu haqda unga hech narsa deyishma-
gan edi. Kazondega kelgandan keyin ular missis Ueldon 
yoniga kelmadilar, unga esa qo‘rg‘ondan chiqmaslikka 
buyruq berdilar.
Katta go‘dak Benedikt tog‘aning missis Ueldonga 
hech qanday yordami tegmasligi to‘g‘risi da gapirib o‘ti-
rishning ham hojati yo‘q, chunki bu narsa o‘z-o‘zidan 
ma’lum.
Muhtaram olim o‘zining Afrikada ekanini bilganidan 
keyin, qanday qilib bunday bo‘ldi, deb so‘ramadi ham. 
U faqat qattiq xafa bo‘ldi, xolos.
Haqiqatan ham Amerika qit’asida setse pashshasi 
bilan urishqoq qirchumolilarni eng oldin men topdim 
deb o‘ylab yursa, bu jonivorlar ko‘pdan-ko‘p olimlar 
tomonidan undan ilgari topilib tasvirlangan eng oddiy 
afrika hasharotlarining o‘zginasi ekan. Uning, bu kash-
fiyotim bilan butun dunyoga dong‘im ketadi, deb yurishi 
ham puchga chiqdi. Endi naturalist Benedikt afrika 
hasharotlaridan olib kelibdi, deb kim taajjublansin?..
Ammo xafagarchilik sal-pal bosilgandan keyin 
Benedikt tog‘a o‘z-o‘ziga: Bu «fir’avnlar mamlakati» – u 
Afrikani shunday deb atardi – entomolog uchun cheksiz 

---