Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

Falastin
Suriya
Damashq
Suriyadagi Xalap
ilk davlatlar: Katna
Kerxamesh


Tir
Sidon
Finikiyada Abzu
ilk davlatlar: Arbet
Uraget
Quddus
Falastin G’azo
ilk davlatlari: Lahish
Megiddo


Yahudiylik ta’limotining ijtimoiy – siyosiy g’oyalari:


Ozodlik; adolat; milliylik; buyuk
davlatchilik.


Zardushtiylik:


Adolat; tinchlik; ijtimoiy farovonlik; ezgulik.
tenglik;


Bu ta’limot ta’sirida vujudga kelgan ta’limotlar:




Mitraizm
Moniylik
Mazdakiylik
Mitraizm iltimoiy – siyosiy g’oyalari:


Adolat; tinchlik; ijtimoiy ezgulik.
tenglik;


Ezgulik;
Moniylik: Jamiyat ikki kotegoriyadan:
Mumtoz zodogonlar;
Qashshoq zodogonlar.
Ikki dunyo; rial dunyo;
“ ihyo dunyosi”.


Yaxshilik va yomonlik
o’rtasidagi kurash;
Mazdakiylik: ozodlik;
Ijtimoiy tenglik;
Boylikka hirs qo’ymaslik;
Kambagallikni qoralash;
O’rtacha yashash.
Mavzuga doir tayanch iboralar:
Qadimgi Yaqin Sharq mamlakatlari, Yaqin sharqdagi dastlabki mafkuralar, Falastin, Finikiya davlatlari, Yahudiylik taьlimoti, yagona millat g’oyasi, zardushtiylik, mitraizm, moniylik. Mazdakiylik.


Mavzu yuzasidan savollar:
1. Qadimgi Yaqin Sharq mamlakatlarini tasvirlab bering.
2. Qadimgi Finikiya va Falastin davlatlarida vujudga kelgan mafkuraviy qarashlar qanday g’oyalardan iborat edi?
3. Yahudiylik taьlimoti va unda olg’a surilgan ijtimoiy – siyosiy g’oyalar haqida o’z fikr – mulohazalaringizni bildiring.
4. Zardushtiylik taьlimoti, unda inson hayoti bilan bog’liq siyosiy qarashlar.


Adabiyotlar ro’yxati:
1. Falsafa komusiy lug’at. T. « Shark ». 2004 y.
2. Rim falsafasi . T. 2004 y.
3. Urta asrlar tarixi. T. 1989 y.
4.. Xakikat manzaralari 96 mumtoz faylasuf. T . 2007 yil.
5. Falsafa komusiy lugat. T. « Shark ». 2004 y.
6. F. Muxiddinova « Siyosiy va xukukiy taьlimotlar tarixi» . T. 2003 y.


5– mavzu: Islom mafkurasi va arab musulmon fikri. Mafkuraviy
jarayonlarning globallashuvi va global ideologiya muommosi.
Reja:

1. 
   Islom mafkurasi. Islomdagi okimlar va mazxablar.
   
2. 
   Xorijiylar, karmatlar, va ismoiliylar mafkurasi.
   
3. 
   Nizom ul - mulkning « Siyosatnoma » asarida davlat boshkaruvi masalasi. « Sof birodarlar » mafkurasi.
   
4. 
   Arab – musulmon mutafakkirlarining jahon siyosiy tafakkuri tarixida tutgan urni.
   

5. Mafkuraviy jarayonlarning globallashuvi va global ideologiya muommosi.
1- masala. Islom mafkurasi. Islomdagi okimlar va mazxablar.
VII asrda Arabiston yarim orolida vujudga kelgan Islom diniy taьlimoti odamlarni yagona olloxga itoat etish goyasini ilgari surar ekan, ayni paytda, arab kabilalarini birlashtirish siyosatini amalga oshirishga kirishdi. 630 yilda Arablar yagona davlatga ( xalifalik) birlashtirilgach, islom taьlimoti davlatning yagona mafkurasiga aylandi.
Islom mafkurasi xalifalik davlatining butun bir maksadi, ijtimoiy - siyosiy goyalarini uzida mujassam etgan mafkura sifatida, nafakat arablar orasida balki, butun musulmon olamida yangi tsvilizatsiyaga asos soldi.
Xalifalik davlatining barpo etilishi natijasida islom taьlimoti Arabiston yarim orolidan chikib, boshka mamlakatlar xududiga xam yoyildi.
Albatta, asrlar davomida uzga diniy karashlarga ega xalk vakillari tamonidan yangi dinning kabul kilinishi oson kechmagan. Olib borilgan mashakkatli kurashlar natijasida islom taьlimoti er yuzining muayyan xududlariga tarkaldi. Islom kaergaki kirib borgan bulsa, usha erda markazlashgan davlat, arab alifbosi, tili va adabiyoti shakllandi.
Islom mafkurasi badaviy arab kabilalarini birlashtirib, uzga mamlakatlar xududiga yoyilish bilan birga, zardushtiylik, nasoro , moniy, buddaviy va kam kabi maxaliy diniy taьlimotlarni taьkib ostiga oldi. Ayniksa, zardushtiylik bilan boglik ibodatxonalar vayron etilib, ularning urniga jomьe masjidlar kurildi.
Islom taьlimoti asrlar davomida shakllandi, tarakkiy etdi. Ezgu goyalar bilan yugrilgan bu taьlimot kuplab xalklarning diniy kadriyatlariga aylandi. Agar uni diniy taьlimot sifatida eng sungi va eng mukammal taьlimot deb karaydigan bulsak, uning bugungi kungacha odamlar xayotida va jamiyat tarakkiyotida kanchadan – kancha ezgu amallarning ilxomchisi va targibotchisi bulganligini anglaymiz.
Islom mafkurasining ezguligi shundaki, u avalombor insonni ukib - urganishga, ilm vositasi bilan dunyoni anglashga chakiradi. « Kurьon karim» da «ilm » suzidan olingan « alima » (bilmok ) suzining 750 marotiba kayta – kayta kelishi xam bejiz emas. Taьlimotning markazida inson turadi. « Kurьoni karim » ning juda kup oyatlarida insonni aziz va mukarram kilib yaratilganligi, unga er va osmondagi barcha unsurlar buysundirib kuyilganligi aloxida uktirib utilgan.
Islom mafkurasini urganish shuni kursatadiki, « Kurьoni karim » islomga xos bulgan barcha goyalarni, karashlarni uzida ifoda etgan eng asosiy manba sifatida odob – axlok, ota – ona va karindosh – uruglarga xurmat, miskinlarga muruvvat . etim – esirlarga xayr – saxovat, uzgalar xakkiga xiyonat etmaslik va dustlik , birodarlik xamda uzaro xamkorlik singari ezgu goyalar mujassamlashgan. « Kurьon karim » poraxurlik, ugirlik va ichkilikbozlik , kimor, zino, yolgonchilik, giybat va noxak kon tukish kabi buzgunchi illatlarni koralaydi.
Islom taьlimoti asosida jamiyat boshkarilgan, tinchlik, osoyishtalik va adolat goyalari ilgari surilgan. Shariat koidalari esa jamiyatning xukukiy asosini tashkil etgan. Amir Temur « … islom dinini yoyib», « shariatni kuvvatladi» , « uz saltanatini shariat bilan bezadi ». Uz davlatini adolat tamoyili asosida kurgan soxibkiron uzining islomga bulgan munosabatini shunday bayon etgan edi : « sayidlar, ulomo, shayxlar fozillarni uzimga yakinlashtirdim. Diniy, xukukiy, axlokiy masalalarni urtaga tashlab, kimmatli fikrlar bildirishardi. Xalol va xaromga oid masalalarni men ulardan urgandim ». ¹
Ammo tarix xotirasi shuni kursatadiki , islomning ezgu mafkurasidan baьzan garazli kuchlar uzlarining buzuk maksadlari yulida xam foydalanishgan. Okibatda musulmon kavmi urtasida uzaro ixtilof va
nizolar, xatto urushlar avj olgan, bu esa minglab begunox odamlarning umriga zomin bulgan.