Xozirgi zamon fani olamga, uni urganishga yangicha munosabatniig

IV davr: postnoklassik fan. XX asrning 70- yillaridan fantarakkiyotida yangi davr boshlandi. Fanda narsa va xodisalar, jarayonlargayangicha tizimli yondoshuvning shakllanishi. Fanlararo alokalarning kuchayishibilimlar sintezi postnoklassik fanning uziga xos xususiyatlari xisoblanadi.Bu davrda fan jadal tarakkiyeta boshladi, unda kupdan - kup yangi soxalar shakplandi.Mikrobiolgiyada klonlashtirish yunalishi paydo buldi; evolyusionximiya yuzaga keldi. Xisoblash texnikasi, boshkarishning avtomatik tizimlari (ASU), yangi ilmiy soxalar - mikroelektronika, nanotexnologiya shakllandi.Olamdagi narsa va xodisalardagi uzgarishlarning ikki xil tarzda kechishi,birinchidan, narsa va xodisaparning yangi muxitga moslashishi; ikkinchidantizimdagi avval an i klan magan keskin uzgarish xolatlari aniklandi. Bu narsava xodisalarga yangi yondashuv metodi- sinergetikaning shakllanishida namoyonbuldi.Agar klassik va noklassik fanning urganish ob’ekti olamning muayyanbir kismi (fragmenta) bulgan va shu asosda xususiy fan (masalan, fizika,biologiya, geografiya .)lar shakllangan va rivojlaigan bulsa, postnoklassikfan olamga, undagi narsa va xodisalarga tizimli yondoshuvga asoslanadi.Postnoklassik fanning uziga xos jixatlari:
- Xozirgi zamon fani olamga, uni urganishga yangicha munosabatniig

shakllanishi;

- Ilmiy bilimlarning ijtimoiy xayotning barcha soxalariga jadalsur’atlar bilan tatbik etilishi;

- Ilmiy tadkikot faoliyati xarakteridagi tub sifat uzgarishlar:

- Ilmiy bilimlarni xosil kilish, sakdash, kayta ishlashning yangi usul vavosita (kompter texnolognyasi, internet tizim)larining yuzaga kelishi.

Ilmiy bilimlar: tuzilishi va funktsiyalari.

Ilmiy bilish bilish jarayonining bir shakli bo'lib, uning asosiy vazifasi voqelik haqidagi ob'ektiv bilimlarni ishlab chiqish va nazariy tizimlashtirishdir. Ilmiy bilimlar tarkibida birinchi navbatda empirik va nazariy darajalar farqlanadi.

Eng umumiy ma’noda empirik tadqiqot hodisa haqidagi bilimdir, nazariy tadqiqot esa uning mohiyati haqidadir. Empirik tadqiqot shunday ilmiy bilim darajasi bo'lib, uning mazmuni asosan tajribadan, shaxsning ob'ektiv voqelik bilan bevosita o'zaro ta'siridan olinadi. Empirik darajada ob'ektlar kuzatiladi, faktlar qayd etiladi, tajribalar o'tkaziladi, individual hodisalar o'rtasida empirik munosabatlar va muntazam aloqalar o'rnatiladi.

Ilmiy bilimlarning nazariy darajasi ko'proq yuqori daraja voqelikni o'rganish, bu erda ob'ekt uning aloqalari va aloqalaridan kelib chiqadi, bunda bevosita hissiy o'rganish mumkin bo'lmaydi. Bu darajada bilim va nazariyalar tizimlari yaratilib, ularda umumiy va zaruriy aloqalar ochib beriladi, qonuniyatlar ularning tizimli birligi va yaxlitligida shakllantiriladi.

Ilmiy bilim tavsiflash, tushuntirish, tushunish, bashorat qilish funktsiyalarini bajaradi.

Tavsif - ma'lum belgilar yordamida eksperimental ma'lumotlarni mahkamlashdan iborat bo'lgan ilmiy bilish funktsiyasi va ilmiy tadqiqot bosqichi.(Tavsif turlari: empirik tavsif, nazariy tavsif)

Tushuntirish - tekshirilayotgan ob'ektning mohiyatini ochishda bo'ladi; tushuntirilayotgan ob'ektning ma'lum bir qonuniyat asosida harakat qilishini ko'rsatish orqali amalga oshiriladi.

Tushunish - ongga xos bo'lgan voqelikni o'zlashtirish shakli bo'lib, predmet mazmunini ochish va qayta ishlab chiqarishni anglatadi. Fanda tushunish maxsus uslubiy qoidalardan foydalanishni o'z ichiga oladi va talqin sifatida namoyon bo'ladi.

Prognoz - tabiat va jamiyat hodisalarining kelajakdagi holati yoki hozirgi vaqtda noma'lum bo'lgan, ammo aniqlanishi kerak bo'lgan hodisalar to'g'risida, tabiat va jamiyatning fan tomonidan kashf etilgan rivojlanish qonuniyatlariga asoslangan oqilona taxmin.

Prognozlash - oldindan ko'rish turlaridan biri, ma'lum bir hodisaning istiqbollarini maxsus o'rganish. Prognozlashning eng ko'p qo'llaniladigan usullari ekstrapolyatsiya, modellashtirish, ekspertiza, tarixiy analogiya, bashoratli stsenariylardir.

Ilmiy bilimlarning tuzilishi
Ilmiy bilimlar strukturasi asosiy elementlardan iborat ilmiy bilim, fanning darajalari, bilimlari va asoslari. Ilmiy bilim elementlari ilmiy axborotni tashkil etishning turli shakllaridir. Shunday qilib, ilmiy identifikatsiya ob'ektni o'rganish imkonini beruvchi (empirik va nazariy) ilmiy bilish usullarini o'z ichiga olgan tadqiqot faoliyatida namoyon bo'ladi. Ilmiy bilimlar strukturasi - ilmiy ma'lumotlarni (gipotezalar, tamoyillar, muammolar, ilmiy dasturlar, tushunchalar, ilmiy tushunchalar, qonuniyatlar va ilmiy faktlar) tartibga solish va tizimlashtirish imkonini beruvchi ilmiy bilish shakllarini o'zida mujassam etgan murakkab tashkil etilgan tizimdir. Nazariya markaziy.
Rivojlanayotgan jarayon va hodisalarni chuqurroq o'rganish zaruriyatiga qarab, ikki daraja - bilimning empirik darajasi va nazariy darajasi ajratiladi. Birinchisi, kuzatish va tajriba davomida olingan ma'lumotlarni tahlil qilishdan boshlanadi. Bu daraja ob'ekt (ham sub'ekt, ham harakat) haqida tasavvurga ega bo'lish imkonini beradi. Qabul qilingan ma'lumotni qayta ishlagandan so'ng, ma'lumot olingan fakt holatini oladi. Nazariy bilim darajasidagi bu moment individual mulohazalar bilan boshlangan va nazariy farazlarni (ya'ni takliflarni) qurish bilan yakunlangan butun jarayonni o'rganishdir. Bilimning nazariy va empirik darajalari bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Bu nazariy bilimlar o‘rganilayotgan empirik materialga asoslanishi, empirik tadqiqotlar esa nazariy darajada qo‘yilgan vazifa va maqsadlar bilan belgilanishi bilan izohlanadi.
Fanning asosi ilmiy bilimlar tarkibidagi uchinchi muhim elementdir. Asos bo'lishi mumkin:

Ob'ektni yoki davom etayotgan jarayonni o'rganishning ideal me'yorlari yoki tamoyillari ilmiy qoidalar va tushuntirishlar va bilimlarni tashkil etishda ifodalangan ilmiy haqiqatga qo'yiladigan talablardir. Ushbu poydevorning eng muhim me'yori tashkiliy va tizimli hisoblanadi, ya'ni olingan natija, albatta, allaqachon isbotlangan oldingisiga tayanadi. Asosiy tamoyillar quyidagilardan iborat: aniqlik tamoyili, ilmiy bilimlarning yagona tizimini tashkil etish va rivojlantirishda uzluksizlik prinsipi, nazariya tizimini qurishda soddalik tamoyili va minimal taxminlarning namoyon bo‘lish prinsipi;

Butun dunyoning ilmiy manzarasi - bu fanning asosiy yutuqlari va tamoyillarini uyg'unlashtirish natijasida vujudga keladigan tabiat va jamiyat qonunlari va xususiyatlarini aks ettirishning yaxlit tizimi. Fanning bu asosi unga bashorat qilish va evristik funktsiyalarni bajarishga imkon beradi, bu esa fanlar o'rtasidagi muammolarni yanada muvaffaqiyatli hal qilishga yordam beradi, tadqiqot dasturi rolini o'ynaydi;
Falsafiy g'oyalar va tamoyillar juda muhim, chunki falsafa doimo fan uchun dunyoqarash yo'l-yo'riqlarini belgilab kelgan va uning gnoseologik va metodologik muammolarini tushunib etgan va shu bilan fanning o'zini rivojlantirish imkonini bergan.