Yahudiylik mavzusidagi maqolalar Kategoriya Yahudiylar · Yahudiylik · Mazhablar Yahudiy falsafa Diniy matnlar Muqaddas shaharlar Muhim shaxslar Hayot tarzi Ravvin Sinagog Yahudiylik va boshqa dinlar

---

Yahudiylik

Yahudiylik

mavzusidagi maqolalar

Kategoriya

Yahudiylar · Yahudiylik · 

Mazhablar

Yahudiy falsafa

Diniy matnlar

Muqaddas shaharlar

Muhim shaxslar

Hayot tarzi

Ravvin

Sinagog

Yahudiylik va boshqa dinlar

Antisemitizm · 

Filosemitizm

 · 

Yeshiva

Xolokost

Iudaizm, iudaizm — asosan,

yahudiylar oʻrtasida tarqalgan eng

qad. dinlardan biri. Mil. av. 1ming yillik

boshlarida Quddus (Falastin)da

vujudga kelgan. Arabiston yarim

---

orolningshimolida koʻchib yurgan

yahudiy qabilalari mil. av. 13-asrda

Falastinni bosib oldilar va mil. av. 10-

asrda Isroil — Yaxudiya davlatini

tuzdilar. I. ana shu qabilalarning diniy

urf-odatlari va Falastin xalqparining

ayrim eʼtiqodlarini oʻzida

mujassamlashtirgan. I. nomi Yahudo

(Iuda) kabilasining nomidan olingan.

Dastlab I. koʻpxudolik (politeistik) dini

boʻlgan. Mil. av. 10—6-asrlarda I.

yakkaxudolik (monoteistik) dinga

aylangan. Olamni yaratuvchi xudo

Yaxvega eʼtiqod qilish, Yaxve va

yaxudiylar oʻrtasidagi ahs

---

(shartnoma)ga shak keltirmaslik,

yahudiylar xudoning mumtoz

bandalari ekaniga, Muso (Moisey)

ning paygʻambarligiga va unga ilohiy

kitob Tavrot yuborilganligiga, narigi

dunyoga, mahdiy (messiya)ning

kelishiga, oxirat kuni barchaning tirili-

shiga, jannat va doʻzaxga,

gunohkorlarning jazolanishi va savob

ish qilganlarning ragʻbatlantirilishiga

ishonish I.ning asosiy aqidalaridir. I.

dinida xilmaxil ibodatlar, duolar, urf-

odatlar, roʻza tutish, .xatna qilish, oziq-

ovqat sohasidagi taqiklar, shanba kuni

hech qanday ish bilan

shugʻullanmaslik, diniy soliklar va

---

yigʻimlar kabi talablar juda qatʼiy qilib

qoʻyilgan. I.ning asosiy diniy kitoblari

— Tavrot va Talmudsa belgilangan

bun-day koʻrsatmalar orqali dindor

yahudiylarning turmushi, axloqiy va

huquqiy hayoti nazorat ostiga olingan.

Fanda I.ning 4 bosqichi aniqlangan:

eng qadimiy I. (Bibliya davri), klassik I.

(mil. av. 536 — mil. 70-yillar), ravvinlar

davri va yangi davr I.i (modernistik I.).

Eng qadimiy I., dastlab Falastindagi

ikki davlat — Isroil va Yaxudiya

davlatlari (mil. av. 11 — 10-asrlar)ning

, keyinroq ular birlashgach, yagona

yahudiy davlatining dini boʻlgan. Bu

---

davr Tavrot (Tora)da aks etgan.

Tadqiqotlarda aniqlanishicha, uning

tarkibiga kirgan matnlar ogʻza-ki

tarzda mil. av. 11—6-asr oʻrtasida

shakllangan. Mil. av. 5-asrda yozib

olingan. Bundan keyin I.ning klassik

davri boshlanadi. Mil. av. 586 y. yangi

Bo-bil podshosi Navuxodonosor 11

Yaxudi-yani yakson qildi, salkam 30

ming yahudiyni asirga oldi. 50 y.

davom etgan "Bobil asirligi" va undan

keyingi davrlarda minglab yahudiylar

Falastinni tark etdilar. "Kdsimgi axd"

matnlarining asosiy qismi ana shu

davrda yozilgan. Mil. 70-y. Quddus

ibodatxonasining qulashi va

---

Talmudning yozilishi orasidagi vaqt

ravvinlar davridir. Yahudiy ruhoniylari

Tavrotni talqin va tavsif qilish

jarayonida vujudga kelgan

Talmudning oxirgi tahriri ikki

variantda: Quddus Talmudi — 4-asrda,

Bobil Talmudi — 5-asrda eʼlon qilindi.

7—17-asrlarda yahudiy ruhoniylari

(ravvinlar) diniy yozuvlar — Tavrot va

Talmudni targʻib qilishni davom

ettirdilar. Bu davrni aks ettirgan juda

koʻp ravvin adabiyoti vujudga kelgan.

18-asrdan diniy talablarni davrga

moslashtirish, soddalashtirish va

yengillashtirish harakatlari avj oldi.

---

I.da qadim zamonlardan boshlab,

xilma-xil mazhablar va oqimlar

vujudga kelgan, ular oʻrtasida keskin

kurash borgan. Mil. av. 2-asrdan

milodning 2-asrigacha farisey,

saddukey, yes-sey, qumronlar jamoasi

kabi oqimlar vujudga kelgan.

Ortodoksal I. bilan bu mazhablar

oʻrtasida kurash borgan. Milodning 1

—2-asrlarida ortodoksal I.ga muxolif

boʻlgan ayrim oqimlar (yahudiy-

xristian sektalari)ning borgan sayin

I.dan yiroklashib borishi jarayenida

xristian dini mustaqil din sifatida

ajralib chiqqan (qarang Xristianlik).

---

I.ga eʼtiqod qiluvchilar 18 mln.ga

yaqin, ularning uchdan bir qismi AQSH

dadir.

[1]

1.  OʻzME. Birinchi jild. Toshkent,

2000-yil

Dunyo dinlaridan biri haqidagi ushbu

maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Manbalar

---

 

Soʻnggi tahrir 12 oylar avval

 

PlanespotterA320

 tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi

(2000-2005) maʼlumotlaridan

foydalanilgan.

"

https://uz.wikipedia.org/w/in

dex.php?

title=Yahudiylik&oldid=2069144

" dan olindi

---

koʻrsatilmagan boʻlsa).